Te fundit
Revista prestigjoze: Gjuha shqipe, 6 mijë vjet e vjetër dhe autoktone në këto troje
28 Korrik 2023, 21:10Kulturë
TEMA
Në një artikull të fundit të Science, përmes të cilit me metoda të sofistikuara studiohet origjina e gjuhëve indoeuropiane dhe e gjuhës shqipe bashkë me armenishten dhe greqishten, konfirmohet se shqipja është një ndër tri gjuhët më të vjetra indo-europiane që fliten ende.
Ndërkohë, kërkimi i bërë kryesisht përmes studimeve gjuhësore kompjuterike konfirmon vjetërsinë dhe origjinalitetin e shqipes.
Gjithashtu, studiuesit grekë kanë bërë studime me ADN-në dhe kolaudojnë që popullata shqiptare është autoktone dhe shumë e vjetër në këto troje.
Të dyja studimet janë komplementare dhe plotësojnë njëri-tjetrin, duke vërtetuar përfundimisht dhe në mënyrë të pakundërshtueshme shkencërisht që, si populli shqiptar, ashtu dhe gjuha shqipe, janë të paktën 6 mijë vjet të vjetër dhe autoktonë në këto troje.
Pemët gjuhësore me paraardhëse të mostrës mbështesin një model hibrid për origjinën e gjuhëve indo-europiane.
Në mënyrë të përmbledhur, referuar këtij studimi rezulton se gjuhët e familjes indo-europiane fliten nga pothuajse gjysma e popullsisë së botës, por origjina e tyre dhe modelet e përhapjes janë të diskutueshme.
Heggarty et al. paraqet një bazë të dhënash me 109 gjuhë moderne dhe 52 gjuhë historike indo-europiane të kalibruara në kohë, të cilat janë analizuar me modele të konkluzionit filogjenetik Bayesian.
Rezultatet e tyre sugjerojnë një shfaqje të gjuhëve indo-europiane rreth 8000 vjet më parë. Kjo është një datë që shënon rrënjë më të thella sesa mendohej më parë, dhe përshtatet me një origjinë fillestare në jug të Kaukazit të ndjekur nga një degë në veri në rajonin e stepës.
Këto gjetje çojnë në një "hibrid” që pajton dëshmitë aktuale gjuhësore dhe antike të ADN-së, si nga Gjysmëhëna Pjellore e lindjes së mesme (si burim parësor) ashtu edhe nga stepa (si një atdhe dytësor). - Sacha Vignieri-
Artikulli i Science vë në dukje se pothuajse gjysma e popullsisë së botës flet një gjuhë të familjes së gjuhëve indo-europiane. Megjithatë, mbetet e paqartë se ku u fol fillimisht gjuha e përbashkët stërgjyshore e kësaj familjeje (proto-indo-europiane) dhe kur dhe pse u përhap përmes Euroazisë.
Hipoteza e "Stepës" parashtron një zgjerim nga stepa Pontiko-Kaspike, jo më herët se 6500 vjet më parë (viti P.P.), dhe kryesisht me blegtori të bazuar në kuaj prej afërsisht 5000 vjet p.e.s.
Një hipotezë alternative parashtron se indo-europianët u shpërndanë me bujqësi jashtë pjesëve të Gjysmëhënës Pjellore, duke filluar që nga përafërsisht 9500 deri në 8500 vjet p.e.s.
Tashmë ADN-ja e lashtë po sjell perspektiva të reja të vlefshme, por këto mbeten vetëm interpretime indirekte të parahistorisë së gjuhës.
Në këtë studim, midis parashikimeve të thellësisë kohore të hipotezave anadollake dhe stepës janë bërë testime drejtpërdrejt nga të dhënat gjuhësore.
Përmes këtij studimi raportohet një hapësirë e re për kronologjinë dhe sekuencën e divergjencës indo-europiane, duke përdorur metoda filogjenetike Bayesian të aplikuara në një grup të zgjeruar të të dhënave të reja të fjalorit bazë në 161 gjuhët indo-europiane.
Duke arsyetuar se analizat e mëparshme filolinguistike kanë prodhuar rezultate kontradiktore, janë diagnostikuar dhe zgjidhur shkaqet e kësaj mospërputhjeje, në veçanti dy:
Së pari, grupet e të dhënave të përdorura kishin kampionim të kufizuar gjuhësor dhe mospërputhje të gjerë të kodimit.
Së dyti, disa analiza zbatuan supozimin se gjuhët moderne të folura rrjedhin drejtpërdrejt nga gjuhët e lashta të shkruara dhe jo nga varietetet e folura paralele.
Së bashku, këto probleme metodologjike shtrembëruan vlerësimet e gjatësisë së degëve dhe konkluzionet e datave. Studimi paraqet një grup të ri të dhënash të njohjes (origjina e fjalëve të përbashkëta) në të gjithë indo-europianishten.
Ky grup të dhënash eliminon mospërputhjet e kaluara dhe ofron një mostër gjuhësore më të plotë dhe më të balancuar, duke përfshirë 52 gjuhë jomoderne për një grup më të dendur pikash të kalibrimit kohor.
Studiuesit kanë aplikuar analizën filogjenetike Bayesian të mundësuar nga prejardhja, për të testuar, dhe jo për të zbatuar supozimet e drejtpërdrejta të prejardhjes.
Rezultatet e këtij studimi nuk janë plotësisht në përputhje as me hipotezën e stepës dhe as me hipotezën e bujqësisë.
Dëshmitë e fundit të ADN-së sugjerojnë se dega e Anadollit nuk mund të merret në stepë, por në jug të Kaukazit. Për degët e tjera, zgjerimet e mundshme kandidate jashtë kulturës Yamnaya janë të dallueshme në ADN, por disa kishin vetëm ndikim të kufizuar gjenetik.
Rezultatet tregojnë se këto zgjerime nga afërsisht 5000 vjet B.P. e tutje kanë ardhur, gjithashtu shumë vonë për kronologjinë gjuhësore të divergjencës indo-europiane. Megjithatë, përfundimisht, ato janë në përputhje me vendet në jug të Kaukazit dhe një degë e mëvonshme drejt veriut në stepë, si një atdhe dytësor për disa degë të indo-europianëve që hynë në Europë me zgjerimet e mëvonshme të lidhura me Corded Ware.
Kështu, filogjenetika gjuhësore dhe ADN-ja kombinohen për të sugjeruar se zgjidhja e enigmës 200-vjeçare indo-evropiane qëndron në një hibrid të hipotezave bujqësore dhe stepës.
Si përfundim, origjina e familjes së gjuhëve indo-evropiane është shumë e diskutueshme. Analizat filogjenetike Bayesian të fjalorit bazë kanë prodhuar rezultate kontradiktore, me disa që mbështesin një zgjerim bujqësor jashtë Anadollit afërsisht 9000 vjet më parë (vjet B.P.), ndërsa të tjerët mbështesin një përhapje me baritorizëm të bazuar në kuaj nga Stepa Pontiko-Kaspiane afërsisht 6000 vjet B.P. Këtu paraqesim një bazë të dhënash më të zgjeruara të fjalorit bazë indo-europian që eliminon mospërputhjet e së kaluarës në kodimin përkatës.
Analiza filogjenetike, e mundësuar nga prejardhja e këtij grupi të dhënash, tregon se pak gjuhë të lashta janë paraardhëse të drejtpërdrejta të klaseve moderne dhe prodhojnë një moshë me rrënjë prej ~ 8120 vjet B.P. për familjen. Megjithëse kjo datë nuk është në përputhje me hipotezën e stepës, ajo nuk përjashton një atdhe fillestar në jug të Kaukazit, me një degë të mëvonshme drejt veriut në stepë dhe më pas nëpër Europë. Ne e verifikojmë këtë hipotezë hibride me provat e lashta të ADN-së të publikuara së fundmi nga stepa dhe Gjysmëhëna pjellore veriore (Lindja e mesme).
28 Komente
Lini një Përgjigje
Më të lexuarat
24 oret e fundit
Javen e fundit
Blog Tema
Po pse nuk ka asnje gur,varr,liber te vjeter ne shqip?Korofeksala traplliqe kot,koketiganet austrolopiteket dolen te lashte dhe me kulture?!’Qyfyre
kultura e vetme qe kane lene jane teqe dhe xhami te pashallarve qe i q..ne sa here ngrejn b..then perpjete. ato pak vlera qe ngelen ja u dhane serbit dhe grekut.
Per "kuaj jeshil" dhe "Detari" me siper-se pari, ne territorin shqiptar ka patur luftera shkaterrimtare qe ne antikitet. Pushtimi osman shkaterroi cdo shenje te qyteterimit iliro-shqiptar. Sidoqofte, deri me sot ka patur shume zbulime arkeologjike me vlera ne territorin tone shteteror, por edhe me gjere ne vendet fqinje, ku eshte evidente kultura jone e lashte. Natyrisht qe ne keto vende nuk mundet qe te behen germime te metejshme per te zbuluar me teper se sa jane zbuluar aksidentalisht, pasi ato do te binin ndesh me tezat e pseudo-shkencore te qarqeve shoviniste te atyre vendeve, qe pretendojne se shqiptaret jane te ardhur ne ato territore. Tipike eshte rasti i Maqedonise se Veriut, ketij pseudo-shteti i krijuar ne territoret antike te ilireve Dardane me popullsi shqiptare dhe bullgare. Keta te fundit pretendojne se jane pasardhesit e maqedoneve antike, kur ne realitet ata jane sllave te ardhur ne Ballkan shume shekuj me vone pasi maqedoni i fundit kishte vdekur. Njesoj me serbet, te ardhur ne Ballkan ne shekullin e VII pas vdekjes se Krishtit. Ka patur perpjekje te historianeve te tyre qe te shtremberojne historine duke kerkuar qe te paraqiten si autoktone, gje qe eshte hedhur poshte nga shkenca moderne, sidomos kur u perhap gjeresisht teknika e re e ADN-se. Sidoqofte, vite me pare Serbia u perpoq qe te financonte nje film te Hollivudid per Kostandinin e Madh. Ne paranteze, per ato qe nuk e dine se kush ka qene Kostandini i Madh; perandori romak qe ishte i pari qe pranoi fene e krishtere si fe zyrtare te Perandorise Romake, si dhe ishte ai qe e ndau kete perandori ne ate te perendimit me kryeqytet Romen dhe ate te lindjes me kryeqytet Kostandinopojen, qe e mori emrin pikerisht prej Perandorit Kostandin. Serbet e propoganduan faktin se Kostandini ka lindur ne Nish, qe sot eshte territor i Serbise si fakt qe Kostandini na paska qene serb, kur dihet nga cdo kush qe ka lexuar per historine e Ballkanit se kur serbi i pare vuri kemben ne Ballkan, Kostandini kishte vdekur ne vitin 337 para Krishtit, pra me shume se 1 mije vjet para ardhjes se serbeve ne Ballkan. Jam i bindur se nentoka e shtetit te sotem serb, mban ne gjirin e vet shume rrenoja apo artifakse qe do nxirrnin ne drite fakte te panumerta per territoret ilire dhe kulturen e tyre, por askush nga keto shtete nuk eshte i interesuar qe te perdore fonde per te hedhur poshte perrallat qe ato vete kane krijuar ne vite per ti mbushur mendjen publikut te tyre per te "drejtat historike" te popujve te tyre. E njejta gje po ndodh edhe me Kosoven, qe pretendohet te jete toke serbe, Sa i perket gjuhes se shkruar shqipe: Mjafton qe te udhetosh ne Toskane apo ne jug te Italise ku ndodhen rrenojat e emigranteve ilire, respektivisht te Etruskeve dhe Mesapeve. Ne keto rrenoja si dhe ne muzeumet lokale ku jane te ekspozuara gjetjet arkeologjike te ketyre zonave do shikoni mbishkrime me germa qe ne sot i njohim si alfabeti grek, por fjalet e shkruara ne ato mure nuk kane asnje kuptim ne gjuhen e vjeter greke, por ne ate shqipe. Shume nga keto fjale ne i perdorim edhe sot ne gjuhen moderne shqipe. Sipas mendimit tim, germat e alfabetit qe ne sot i dime si greke, mundet te jene ato te alfabetit ilir te marra nga greket. Ne Iliri ka patur disa mbreteri ilire, nderkohe qe ne Greqi nuk ka patur kurre nje shtet te konsoliduar grek deri ne 1831-shin kur u shpall pamvaresia e atij shteti. Dihet qe nje mbreteri, pra nje shtet i konsoliduar funksionon me ligje dhe administrate e cila perdor ligje dhe dokumente te shkruara. E kam te veshtire qe te besoj se Mbreterite Ilire nuk kishin nje sistem te tille ligjor, pa te cilin do ishte e pamundur qe te mbijetonte nje shtet. Eshte fakt se te gjitha kulturat e konsoliduara te antikitetit, jo vetem ne Europe, por edhe ne Afriken Veriore, Azi apo Amerike, kane patur shkrimin e tyre. Pamvaresisht se kujt i perket alfabeti qe sot njihet si grek, fakt eshte se iliret e kane shkruajtur gjuhen e tyre me te njejtat shkronja dhe kjo vertetohet nga gjetjet e panumerta ne vendbanimet e hershme te Etruskeve dhe Mesapeve. Eshte njesoj si gjuhet e sotem europiane qe te tera, perfshi edhe gjuhen shqipe perdorin alfabetin latin, ndersa te tjerat ate cirilik.
Qarte e sakte.. Flm profesor!
Hajde shtjellim hajde... Sa mire qe ne kete vend te bekuar kane mbetur ende dijetare. Flm " shqip"
Sepse kemi pase gjith je tradhtare ne krye qe te shesin per pse leke si zogu berisha rama basha meta nano hoxha e lloj lloj sorollopi. E shihni dhe sot si e deformojne dhe e fshijne historine e traditat, imagjinoni ceshte bere atehere kur ta prinin koken e ta conin ne pjate tek super fuqite.
Me kete gjuhe ti je vetem turp per detaret si une .
Pse nuk e keni postuar komentin tim qe ja bera ketij me emrin "Kuaj Jeshil" ? Keni aty moderatore qe bejne politike antishqiptare, se une nuk shava ne komentin tim sic shajne keta ketu , vetem komentova normalisht. Pse beni politike antishqiptare ne moderim duke lejuar vetem komentet raciste anti-shqiptare , ndersa komentet normale, pa sharje qe i kundershtojne keta raciste anti-shqiptare ju nuk i lejoni ? Ca kuptimi ka, se ju e beni kete jge here pas here , sa here ju jepet mundesia
Me siguri ce ka te shkruar edhe ne shqipe por jane fqinjet dhe pushtuesit qe i kan mbyllur aty ku nuk e pane dritten per kohe te gjate e tani kane vendosur ta pranojne vjetersine e gjuhes Tone tashi ngadal do i nxjerrin ne dritte keto shkrime
po pse te djeg ty se doli shqipja me e vjeter se greqishtja- te iken pensioni grek gje!!! tani u kris jo vetem historia e greqise se sajuar por e gjithe botes- prit kur te bjere e thyer copa copa e te filloje nga fillimi vetem me SHQIPTARET
Na rrufshi topet ju dy komentuesit e mesiperm njeri me emrin kari dhe tjetri dekari. Shkoni lani sumen e lyeni me vazeline se papuja ka rradhen sot. Ikni more jeziter se keni mbaruar si soj e sorollop. Shqiptaret jane nder me te vjetrit ne bote ne gjithcka. Kini durim se zbulime tjera na presin o bijte e Janulles qe ua shkepi sumen turku e shqiptari piçkat nder shekuj
Ska gje me te bukur ta nisesh diten me lajme te tilla... I sigurte qe do kemi me vone zbulime dhe me te medha. Pellazg- ilir- shqiptar. Krenare qe jemi te tille
Bravo gazeta qe jep lajme te ketilla. Ta marrin vesh gre qiret qe ka ca tjere pak me te vjeter. Stop fallsifikimeve e mashtrimeve nga gre qiret si Bollano, Dule dhiari e KARjan Çani. Ruani bithen o te uruar se Spiridoni ka bere gati fresiblin
Ky komb hijerende i ka dhene dhe i jep nder jo vetem gadishullit ilirik po mbare botes. Rrace e paster. Proud to be albanian
Postimi është me vlera aqë sa kuptohet qe " studiusit "vijnë vërdallë dhe nuk arrijnë dot në konkluzion për origjinen e filleses së gjuhes indoeuropiane. Ku ekzakt e ka përardhëjen . Ndersa për gjuhet ,shqip,armenisht dhe greqisht ,vetem sa pohohet qe janë gjuhë indoeuropiane qe vazhdojnë të fliten,pa konkretizim.
Epo po e thane "studiuesit greke" jemi ne rregull sepse studiuesit shqiptare,ata te vertete,nuk i degjon njeri.Te drejte te flasin kane vetem langot e Janulles,kur tu jape leje ai dhe me tekstin perpara.Me Eqerem Cakallin dhe cakejte e tjere pas tij,i zhduken shume te verteta duke i shkuar per shtat orekseve te grekeve e serbeve.Por nje fjale e urte thote qe "Grekeve mos u zi bese edhe kur te sjellin dhurata".Dicka po kurdisin sepse i kane krijuar kushtet ne cdo qelize te shtetit shqiptar qe te tjetersojne histori,kulture,kufij,ndoshta edhe popullsine e Shqiperise.
mos vidh pseudonimin e te tjereve more mik.
Nuk kane faje greket se nuk ndihen popujt qe jetojne ne greqi. Nqs kerkojne te indetifikohen sipas ADN ate do shikoni gallate ne greqi. Te pakten 4 milion jane shqiptare arvanitas. Rreth 3 milion jane turq ne thraki. 2 milione jane ruse. Kusuri jane rome dhe popuj te tjere te perzier.
Mendoj si ti je njeriu me kopetent ketu te na sqarosh vetem nje pyetje; Ti e di se sa jane dhe kush jane greket. Ne Shqiperine tone ilire sot dhe vite te tera ka: Sllave, Bullgare, Greke, Turq, Armene qofte edhe pak. Por ka shume rome dhe evgjite vecanerisht qyteti yt Ilir. Por ka shume dhe me shume cobane perseri qyteti yt brenda dhe jashta ka shume. Te gjithe jane shqiptare dhe kejo s’mohohet. Pa permendur ketu perzierjen e tyre keto 70 apo 80 vitet e fundit me Shqiptaret Ilire te “paster”. Nga 3 miljon Shqipare sot ne territorin shqipar sa thua jane shqiptare te paster si puna jote?
Shqiperia ka edhe pakica nga ato qe ke permendur.....o i paditur...por ndryshimi me Greqine qendron.....se ate Greqi e kane formuar....pakicat...kurse Shqiperine jo......ajo toke qe sot quhet Greqi dhe me sakt jugu i saj....dhe Egjeu...jane te pakten qe nga Antikiteti e ketij ose njihen me qarte fare....si te levizjeve te popujve te Lindjes se Mesme....Afrikes Veriore dhe Anadollit....e tille eshte edhe sot...pamja e Greqise....nuk ndryshon shume nga keto pjese te Planetit..gje qe nuk mund ta thuash per Shqiperine me pakicat e saj.....prandaj...."hapi' syte (qe sic duket i ke ne bithe) perpara se te shkruani dhe te beni te tilla krahasime.....derra te trashe.... ...
O ti I padituri fjala çoban ësht shqip. Edhe vfjala vlleh = vlla . Ty se kush të ngatron nuk po e Mar vesh? Se për atë kalin jeshil dhe at tjetrin dekarin filloni mësoni notin se në siri do përfundoni. Nga andéj nga erdhet .. këtë e tregon vet fytyra juaj e zez sikur edhe shpirtin e zi . Jevgj
Shume e drejte Vlora. Kam kaq kohe ne Greqi dhe e vene re kete. Ketu ka konglomerat banoresh dhe nese behet censusi greke nuk dalin as 15%.
Ti i paditur bythshqyer i papuse mos u lodh kot. Ti je nga soji Dule dhiarit I karjan çanit pra gjakprishur qe merr pensjon 200 evro. Ndaj mos u lodh kot o sumqiri papuse te komentosh se ste lexon njeri...Te fala evgjitit Tacit te Micos e pyete eshte vella apo i biri i Dora Bakojanis?!?!?!
E verteta te jep dhembje.
Allah Akbar ,,,
Sepse kulturen ,shkrimin etj. ILIR e kane vjedhur greket.Akoma se keni marre vesh se helenaqit nuk kane egzistuar.Per kete gje pyesni me mire komentuesin Erdogan"qe nuk shkruan me greko-helen po shkruan greko - Ilir ,pra do ti quaj greket pasardhes te Ilireve.Flm erdogan.
Arnautet e turqizuar te vetequajturit Skiptare dikur Epirote qe nga Koha e Majmunit jane Aftohthone (Autoktone "shqip"). Vetem termi popull italisht nga popula i thote Te Gjitha.
O trupeshk po ësht e kundërta mor debil. Nga shqipja sajuat ju ca fjal e pjesa tjeter mashtrim sepse nuk kan shpjegim te nji gjuh pa trung sikur graqishitja juaj. o ithomen.