Te fundit
Rrëfimi i rrallë i ish-përkthyesit të Enver Hoxhës: Gjatë përcjelljes së Hrushovit në Rinas, Enveri bëri një gjest të pahijshëm. Si e kërcënoi ai
9 Shkurt 2023, 19:10Dossier
TEMA
Nga Fatos Veliu
Në majin e vitit 1959, një telegram urgjent nga Tirana, e njoftonte se duhej të kthehej urgjent në Shqipëri. Agim Popa, studenti i filozofisë, e kuptoi se diçka e madhe kishte ndodhur, por rëndësinë e vërtetë të atij telegrami, do ta kuptonte vetëm me mbërritjen në kryeqytet. Në Komitetin Qendror të PPSh-së do t’i komunikonin me pompozitetin e duhur se, i ishte ngarkuar me detyrën e përkthyesit kryesor gjatë vizitës së Nikita Hrushovit në Shqipëri. Në këtë intervistë, z. Popa, midis të tjerash, dëshmon për herë të parë edhe se, cilat ishin deklaratat dhe ronitë e Hrushovit, pas kuintave, me udhëheqësit e lartë të atëhershëm të Shqipërisë komuniste, gjatë vizitës dy javore që ai bëri në Shqipëri, duke vizituar Shkodrën, Korçën, Vlorën, Butrintin etj., situatën e acaruar gjatë Mbledhjes së 81 Partive Punëtore Komuniste në Moskë, ku Hrushovi dhe mbështetësit e tij, si kryetarja e Partisë Komuniste të Spanjës, Dolorez Ibarruri (“Pasionarja”) dhe Vlodislav Gomulka i Polonisë, shpërthyen në sharje dhe akuza gjatë fjalimit të Enverit, kujdesi dhe frika në ambientet e ambasadës nga përgjuesit, e deri tek udhëtimi me vaporin “Quin Elisabet” për në New York, ku do zhvillohej mbledhja e Asamblesë së Përgjithshme të OKB-së, ku delegacionin shqiptar, e kryesonte kryeministri,Mehmet Shehu me Nesti Nasen dhe në bordin e atij trans-oqeaniku, udhëtonin edhe Josif Broz Tito me të birin e Uinston Çërçillit, Randolfin, i cili kërkoi të takohej me Mehmet Shehun!
Zoti Agim, ju njiheni si njeriu që keni përkthyer personalitetet më të larta të shtetit të asaj kohe, madje edhe personalitete të rangut ndërkombëtar, siç ka qenë në vitet ’60-të, Nikita Hrushovi. Ju ishit caktuar organikisht në këtë detyrë?
Është e vërtetë se unë kam përkthyer Enver Hoxhën në shumë takime, ashtu siç kam përkthyer Mehmet Shehun apo, delegacione të ndryshme që kanë ardhur në Shqipëri, deri te Nikita Hrushovi, për të cilin e theksuat dhe ju por, unë dua të saktësoj një gjë, lidhur me këtë çështje.
Unë nuk kam qenë me detyrën e përkthyesit si profesion. As nuk ka pasur ndonjëherë një funksion të tillë, si përkthyes i Enver Hoxhës. Kur ishte nevoja për të përkthyer, aktivizoheshin njerëz që e njihnin relativisht mirë gjuhën përkatëse, pavarësisht nga vendi i tyre i punës.
Thatë se keni përkthyer Nikita Hrushovin gjatë vizitës së tij të bujshme që ka bërë në ato vite në Shqipëri?! Si jua ngarkuan konkretisht një detyrë të tillë?
Ka qenë maji i vitit 1959, kur udhëheqësi sovjetik bëri një vizitë historike në Shqipëri. Në atë periudhë, unë kam qenë në Moskë, për të dhënë provimet pasuniversitare të filozofisë. Nuk e di kush ka propozuar që pikërisht unë të përktheja Hrushovin. Më thërresin të kthehem nga Moska. Ashtu bëra.
A shkuat te Enver Hoxha apo Mehmet Shehu që të prezantoheshit apo t’u jepeshin porositë e nevojshme?
Jo, nuk kishte të bënte me mua asnjë takim apo porosi. Unë do të bëja përkthimin dhe aq. Në momentin që pritej ardhja e avionit të posaçëm nga Moska, ashtu si gjithë ekipi qeveritar me Enver Hoxhën në krye, që shkuan në Rinas për të bërë ceremoninë e pritjes, shkova edhe unë për të kryer detyrën time, e cila do të fillonte pikërisht në ato momente. Hrushovi shoqërohej nga marshalli Malinovski, në atë periudhë ministër i Mbrojtjes i Bashkimit Sovjetik.
Çfarë ju ka bërë përshtypje në ato përkthime, sigurisht nuk po flas për anën politike e dokumentare?
Sigurisht që gjatë atyre takimeve pati edhe shumë episode, madje dhe tepër interesante, të cilat, duke i parë në retrospektivë, flasin për karakterin e Hrushovit, për marrëdhëniet e tij të atëhershme me Enver Hoxhën dhe udhëheqjen shqiptare, si dhe për qëllimet e vërteta të vizitës së tij në Shqipëri.
Mund të jeni më i qartë në shpjegime kryesisht të episodeve që kanë ndodhur, si të thuash, jashtë kuintave?
Qysh në momentin e zbritjes në aeroportin shqiptar, fjala e parë që tha Hrushovi ishte: “Gjatë qëndrimit tonë në Shqipëri, ne nuk do të flasim kundër Jugosllavisë. Shpresojmë se edhe të zotët e shtëpisë do të veprojnë po kështu”.
Unë dhe të tjerët si unë, që nuk ishim në dijeni të domethënies së atyre deklaratave, më pas mësuam se ai e kishte vënë këtë si kusht paraprak dhe para se të nisej për në Shqipëri, kishte dërguar një telegram ultimativ me një përmbajtje të tillë:
“Në qoftë se gjatë ceremonisë në aeroport ose gjatë qëndrimit tonë në Shqipëri, ndonjë nga udhëheqësit shqiptarë, do të flasë publikisht kundër Jugosllavisë, ne menjëherë do ta ndërpresim vizitën në Shqipëri, do t’i hipim avionit dhe do të kthehemi në Bashkimin Sovjetik”.
E vërteta është se kjo kërkesë e Hrushovit, ato ditë u respektua me korrektësi. Gjatë qëndrimit të tij në Shqipëri, Hrushovi bëri edhe shumë kritika për ekonominë shqiptare, pavarësisht se ato i shprehte gjysmë me shaka dhe gjysmë me të vërtetë.
Mund të njihemi me disa prej tyre?
Ka shumë të tilla, por unë mund të kujtoj ato më të spikaturat, që më ngelën jo vetëm mua në mendje, por edhe Enver Hoxhës e Mehmet Shehut. P.sh., duke udhëtuar me makinë nga Tirana drejt Durrësit dhe në zona të tjera të Shqipërisë, Hrushovi vuri re plepat që ishin anës së rrugës dhe pyeti se për çfarë duheshin.
Kur i shpjeguam se duheshin për hije, gjelbërim e freski, ai tha: “Ju shqiptarët nuk e kollandrisni mirë ekonominë. Përse mbillni plepa dhe nuk mbillni në vend të tyre pemë frutore, p.sh. fiq”?!
Ndërsa kur vizitoi Shkodrën, e çuan dhe në një fermë të re frutore në atë zonë. E shoqëruan Enver Hoxha, Mehmet Shehu etj. Atje ai pa se pjesa fushore e fermës, ishte e mbjellë me hardhi, ndërsa kodrat rreth e qark, ishin të pambjella. Atëherë nuk duroi dhe tha: “Kështu drejtohet ekonomia? Keni harxhuar kot këtë tokë pjellore në fushë me hardhi, në vend që hardhitë t’i mbillni në kodrat përreth, dhe në fushë të mbillni misër”?!
Specialistët e bujqësisë i thanë se, edhe kodrat do t’i mbillnin me hardhi, por meqenëse në atë fushë toka ka një strukturë tepër të thatë, aty nuk bëhet asgjë veç rrushit e fiqve. Hrushovi nguli këmbë në të tijën, madje propozoi të vihej dhe një bast se, po t’i bëhen shërbimet e duhura misrit aty, ai rritej mbi dy metra i lartë etj.
Gjatë këtij debate, ndërhyri Mehmet Shehu dhe tha: “Po të rritet misri në këtë tokë, unë pres kokën shoku Hrushov”! Hrushovi i’u përgjigj: “Shoku Mehmet Shehu, të jap një këshillë, kokën mos e pre, se nuk të rritet më”.
Çfarë vërejtjeje tjetër bëri ai për ekonominë tonë?
Vërejtje për ekonominë shqiptare, Hrushovi bëri sidomos gjatë vizitës në Vlorë e Sarandë, ku pa plantacionet me agrume, si dhe disa pjesë që po shpyllëzoheshin nga shkurret.
Ai, duke bërë aluzion për orientimin e bujqësisë shqiptare, për prodhimin e bukës në vend, pyeti me ironi Mehmet Shehun: “Po këtu çfarë do të mbillni, grurë”!? Dhe vazhdoi: “Përse harxhoni tokën, punën, mjetet dhe paratë për të prodhuar grurë? Çmimet e grurit në tregjet ndërkombëtare nuk janë të larta. Grurë ju japim ne sa të doni”.
Ndërkohë, ai pyeti se sa grurë harxhon populli shqiptar për një vit, dhe pasi mësoi shifrën, tha: “Çudi, çfarë koincidence, pikërisht këtë sasi gruri hanë minjtë çdo vit në hambarët e Bashkimit Sovjetik”! Rekomandoi që në vend të grurit, të mbilleshin agrume dhe fruta.
Madje, me atë humorin e tij karakteristik, vazhdoi: “Të gjithë e dinë që unë jam partizan i patundur i kukuruzës (misrit), por në tokën dhe klimën e Shqipërisë, është gjynah edhe kukuruzë të mbjellësh. Mbillni fruta dhe agrume, do të dërgojmë çdo ditë një avion për t’i tërhequr. Do ta bëjmë Shqipërinë kopshtin e lulëzuar të kampit socialist”!
Kishte gjë të keqe në këto premtime dhe rekomandime mes miqsh?
Megjithëse Hrushovi premtoi shumë, nuk do të kalonte veç një vit kur pala sovjetike refuzoi t’i livronte Shqipërisë një sasi gruri të domosdoshme për të përballuar pasojat e thatësirës së jashtëzakonshme të atij viti, duke e përdorur këtë si presion ekonomik ndaj udhëheqjes së pabindur shqiptare.
Thatë se në atë vizitë, Hrushovi shoqërohej nga ministri i Mbrojtjes i Bashkimit Sovjetik. Çfarë konstatuat ju te figura e tij?
Mendoj se nuk ishte një zgjidhje e rastit që, gjatë vizitës në Shqipëri, Hrushovin e shoqëronte marshalli Malinovski, një ndër drejtuesit ushtarakë më të njohur në atë kohë edhe ministër i Mbrojtjes i Bashkimit Sovjetik, pas shkarkimit spektakolar të Zhukovit nga ky post.
Ai gjatë gjithë kohës së vizitës në Shqipëri, qëndroi fare pasiv, me përjashtim të vizitës në Vlorë e Butrint, kur doli nga apatia dhe tregoi një interesim të gjallë për gjirin e Vlorës, ku ishte ndërtuar Baza e Nëndetëseve e Pashalimanit, si dhe për liqenin e brendshëm në Butrint, si baza ushtarake ideale për të kontrolluar e mbajtur nën kërcënim Adriatikun e Mesdheun.
Është thënë se ai gjatë asaj vizite ka bërë disa herë presion mbi vetë Enver Hoxhën?!
Në mitingun e mbajtur në qytetin e Vlorës, Nikita Hrushovi, paralajmëroi e kërcënoi botërisht Italinë e Greqinë, të mos prekin Shqipërinë, sepse, siç tha ai, “Në rast se bëjnë një marrëzi të tillë, do t’ju japim një përgjigje që s’do ta ndiejnë veten mirë”.
Prania e Malinovskit i jepte një peshë të veçantë këtij paralajmërimi, për të theksuar se ato, nuk ishin fjalë të lëshuara në tym, por se e kishin seriozisht dhe se kundërveprimi do të kishte karakter ushtarak.
Por, sipas mendimit tim, kjo deklaratë e tij në prani të Malinovskit destinohej thjesht për qeverinë italiane e greke, por në mënyrë të tërthortë, për vetë Enver Hoxhën dhe udhëheqjen shqiptare, për t’i joshur ata me premtimin se kishin mbrojtjen e Bashkimit të madh Sovjetik.
Kjo do t’i detyronte që të rrinin në orbitën sovjetike e, t’i vinin brigjet e Shqipërisë në dispozicion të tyre, për të vendosur bazat kundër NATO-s dhe Perëndimit në përgjithësi.
Mund të përmendni ndonjë rast që ai ta ketë sulmuar drejtpërdrejt Enverin?
Patjetër që pati. Unë do të kujtoja disa fraza që ai shprehu gjatë momenteve interesante në vizitën që bëri në Korçë, ku pritja që iu bë atij dhe Enver Hoxhës nga populli, ishte veçanërisht entuziaste. Në takimin me kuadrot që u zhvillua atje, Nikita Hrushovi tha këto gjëra: “Ju shqiptarët jeni njerëz të mirë, por keni një të metë: njerëzit që i doni, ju i lavdëroni aq shumë, saqë ka rrezik t’u rritet mendja.
Por njerëzit nuk janë të përjetshëm. Ja, ishte në Bashkimin Sovjetik Stalini, një njeri i madh (duke e ditur se në Shqipëri Stalini gëzonte popullaritet të madh, ai bëri disa elozhe), por Stalini nuk do të ishte gjithmonë. Iku Stalini dhe erdhën të tjerë, që e bëjnë punën jo më keq se ai. Por edhe ne nuk do të jemi gjithmonë. Do të ikim ne dhe do të vijnë të tjerë, që do ta bëjnë punën më mirë se ne”.
Me siguri deklarata të tilla të Hrushovit, nuk do të jenë pritur aspak mirë nga Enver Hoxha, të cilit duhet t’i kenë tingëlluar si presion për spostimin e tij nga ana e udhëheqjes sovjetike, në rast se do të tregohej i pabindur”.
Agim Popa, njeriu i preferuar i nomeklaturës në përkthimin e rusishtes
Agim Popa ka lindur më 14 maj 1927 në Elbasan. Arsimin fillor e kreu në qytetin e lindjes. Ka vazhduar studimet në Liceun Francez të Korçës dhe në shkollën ‘Normale’ të Elbasanit. Në vitet 1949-1954 ai kreu studimet e larta në universitetin “Lomo-nosov” të Moskës, në Fakultetin e Filozofisë. Menjëherë pas çlirimit të vendit, ai ka qenë me punë në organizatën e Rinisë të Qarkut të Elbasanit dhe në aparatet qendrore të saj në Tiranë.
Pas përfundimit të studimeve universitare dhe kthimit në Shqipëri, Agim Popa, është emëruar me punë në shkollën e Partisë “Vladimir Iliç Lenin” si pedagog i Filozofisë Marksiste-Leniniste (materializmi dialektik e historik), shef katedre dhe për një kohë jo shumë të gjatë, zv/drejtor i saj. Në vitin 1958, ai u transferua në aparatin e Komitetit Qendror të Partisë Punës së Shqipërisë, në përbërje të një grupi që merrej me problemet e luftës kundër të ashtuquajturit “revizionizëm modern”.
Në vitin 1972-1975, ai ka punuar si përgjegjës i sektorit të jashtëm të K.Q. të PPSh-së. Më pas, për një vit, ka qenë në Institutin e Studimeve Marksiste-Lenisniste pranë K.Q. të PPSh-së. Ndërsa nga shtatori i vitit 1976 deri në fund të vitit 1980, ai ka shërbyer si kryeredaktor i gazetës “Zëri i popullit”, organ i K.Q. të PPSh-së.
Nga 1 janari i vitit 1981, deri në shkurt të vitit 1991, kur doli në pension me kërkesën e tij, ka punuar sërish në detyrën e shefit të Sektorit të Jashtëm të K.Q. të PPSh-së. Pikërisht në detyrat që kryente dhe besimin që kishte krijuar, si dhe në profesionalizmin absolut që prezantonte në fushën e përkthimeve në gjuhën ruse, Agim Popa, ka qenë nga njerëzit më të preferuar të nomenklaturës më të lartë të shtetit komunist, për të bërë pikërisht përkthimet nga kjo gjuhë. Memorie.al
19 Komente
Lini një Përgjigje
Më të lexuarat
24 oret e fundit
Javen e fundit
Blog Tema
Vetem per nevojtoret nuk ka folur Popa. Popa ka qene me i perkedheluri i KQ te partise. Asnje pune nuk bente vetem kruante hundet dhe merrej me loje fjalesh.
Nasi, je fantastik. Këta hanin bukë si parasite te regjimit. Ne punonim ose ne qytet, ose maleve si unë. Nuk e kam problem, se nuk kam asnje keqardhje, por kur flasin këta bythelepires të regjimit, të vjen per të vjelle. Njesoj si Aldo Bumçi, Çlirim Gjata, dhe Edi Paloka sot, me Sali Katunarin. Oh, se harrova. Njesoj si Taulant Palla, Erion Lepires Veliaj, me Edi Ramen
Ah mor zotëri po si eshte e mundur qe duke u fshehur pas pseudonimeve vetëm shani e fyeni pa bërë qoftë edhe një fjali të plotë për temën që shkruan autori, për subjektin e trajtuar. Po shkruani e komentoni si njerëz me kulturë qoftë edhe kur jeni kundër se ndryshe ju jeni të pa besueshëm dhe fyeni veten në radhë të parë. Sa për temën duhet pranuar që asaj kohe kishte shtet edhe pse diktaturë.
Eshte e thjeshte. Mendjet e medha diskutojne idete. Mendjet mediokre diskutojne eventet dhe mendjet e vogla diskutojne njerezit...
....dhe budallenjte e kane emrin Kreshnik
Të gjitha këto kujtime i keni të shkruara në ato që quheshin Enver Hoxha "Vepra". Më duket se tëshumtat ishin në nr 19.
Agim Popa ka qenë një njeri i nderuar nga të gjithë ata që kanë patur rastin ta njohin apo të punojnë me të. Ai ishte gjithnjë korrekt, i thjeshtë, me humor dhe me dinjitet. Nuk ka qenë i përkëdhelur i rregjimit apo i krerëve të tij. Edhe intervista e tij dëshmon për sa më sipër. Ajo është e vërtetë dhe jo e panjohur për njerëzit që e kanë jetuar atë kohë.
Se mora vesh ku ishte sjellja e pa hijëshme e Enver Hoxhës . Për këto gjëra Enveri ka shkruajtur vet në kujtimet e tijë , bile me shum hollësi . Nuk mendoj që kishte ndpnjë gjë të pa dëgjuar .
Sjellja e pahijshme ishte te gazekari qe te josh me tituj bombastik dhe permbajtje mediokre.
Ju keni 33 vjet e vetëm na ktheni mbas me kto shkrime. U shofshie i shkofshi nga mbas. E kujt i plasi? Nostaligji kan fatosi. Saliu meta Rama gjinushi edhe ju plerat e francës
Po keto i dime nga veprat e shokut Enver or ti shoku Agim. Nuk ke dashur ta nxjerresh genjeshtar dhe i ke perseritur edhe nje here. A e di ti Gimo qe mund te thuash te verteten tashti, Enveri ka vdekur, Sigurimi eshte pjerdhur, keshtu qe kot ke frike akoma dhe na tregon edhe nje here po ato perralla.
Sa me teper meresh me historin e enverit mero Aq me lart ngrihet figura e tij Mero meqe je afer rames dhe dikur afer berishes kerko nje referendum per enverin qe i takon atij te jete mes tiranes apo te jete tradhetari ahmet zogolli
Komentues injorante. Agim Popa ka shume vite qe ka vdekur, ndersa Fatos Veliu i merr interviste?!
Pse akoma paska njerez qe kane lexuar veprat e E Hoxhes!!!! Na mbyten rripjellesit sumëkuq, zorzopet e sigurimit. Qenka edhe njeri qe trimerohet si kurva mbi hu duke kercenuar per nickname !! O Bimi mamin gruan motren ku ta kesh. Klysh I PPSH. Ne ke bythe hajde se do te ti nxjerr bajamet nga bytha.
edhe perkthimi pune eshte.Agim Popa ka perkthyer mijra faqe te Marksit e ketyre Sovjetikeve. Ka perkthyer Hrushovin,kinezet,vjetnamezet,dhe gjithe delegacionet Marx-leniniste ,qe me dollaret e popullit pabuks shqiptar,do permbysnin kapitalizmin dhe do ndertonin Spacin dhe Burrelin neper bote.Ka perkthyer veprat e shokut enver ne rusisht,qe te shesi Xhagajdhuri Palortose pras ke prasaxhiu. Ky eshte aq fajtor,sa eshte sot fajtor Endri Fuga qe perkthen nga shqipja ne anglisht dhe nga anglishtja ne shqip kontratat e PPP dhe Koncesioneve qe firmos Edi Rama me Ducken me Mc Gonigalin me mc Andersonin e koncesionit te Butrintit me Al Halabakun e koncesionit te Portit te Durresit,.Kur s`ke ci ben gomarit,i bie samarit o Palortoja.
Agim Popa njeri i nderuar i kohes se tij.Per te plotesuar biografie e tij,ku nuk thuhet asgje per kohen e luftes se dyte boterore,Agim Popa Ka qene partizan ne grupin e pezes dhe Br 22 S te ushtrise se lavdishme Nac Cl.
Fjalimin e Hrushovin në Vlorë e kam ndjekur në supet e dajës tim oficer marine atë kohë,sepse isha i vogël 5 vjeçar,por më kujtohet mirë kur tha që ju në Shqipëri duhet të mbillni agrume e fruta,sepse grurin ua japim ne.Para bankës së vetme aso kohe u ngrit një tribunë me fuci metalike dhe sipër tyre u vendosën derrasa pishe.Tribuna u ndërtua në Sheshin e Flamurit disa ditë përpara se të vinte K(H)rushovi kështu e thërrisnim aëherë atë. Tani mund të themi e bilbilosim plot gjëra,por cili ishte ai person që nuk do ta bënte atë punë që ka bër Z Popa.Të gjithë do ta kishin për ner e privilegj;ndoshta edhe pindërit apo gjyshrit tuaj që tregoni përralla sot.Dihet nga të gjithë se diktatori Enver Hoxha bëri një gabim fatal që i kushtoi shtrenjtë popullit shqipëtar,mbrojti Stalinin duke e quajtur revizionist Hrushovin.Ndarja nga Bashkimi Sovjetik bëri atë që populli u rrezikua për bukë.Në dyert e dyqaneve të bukës u vendos nga një polic që mos t’ju shiteshin bukë fshatarëve,jepej bukë me listë nga 700 gr për person.Dyqanet u boshatisën nga mallrat.Grur nuk vinte më nga BS dhe shteti u detyrua të blinte grur nga Franca me flori,sepse rezervat u boshatisën.Kishte familje nëpër fshatra që hanin lakra sepse bukë nuk kishte.Ky ishte bari që tha diktatori.Shqipëtarët do hanë edhe bar,por parimet e marksizëm_leninizmit nuk i shkelim.Kur gjithë kampi i lindjes po hapej pak drejt botës diktatori E Hoxha na mbylli e na izoloi duke na lënë në mjerim.
Enveri e mbrojti kolltukun e vet dhe fjalët e tij se "Shqiptarët do hanë edhe bar, por parimet e marksizëm-leninizmit nuk i shkelim!" duhet lexuar si "populli do hajë bar por unë se lë kolltukun!"
Paskeni qene 5 vjec dhe i mbakeni mend shume mire fjalimet e Hrushovit? A jeni i sigurte per kete gje? A nuk na thoni, fjalimin Hrushovi e paska mbajtur ne shqip, apo si "gjeni" qe paskeni qene, e paskeni mesuar rusishten shume me heret, mbase ne moshen 2 vjecare?