Te fundit
REPORTAZHI: Si hebrenjtë gjetën strehë në Shqipërinë e Luftës II Botërore, gjatë Holokaustit nazist
25 Janar 2019, 12:17Sociale
TEMA
Një kod nderi i rrënjosur thellë e bëri Shqipërinë një nga të paktat vende ku hebrenjtë mund të shpresonin t’i mbijetonin Holokaustit.
Nga Marcel Gascón Barberá
Pavarësisht se u pushtua nga Italia dhe më vonë nga Gjermania, Shqipëria kryesisht myslimane ishte një nga vendet më të sigurta në Europë për hebrenjtë gjatë Holokaustit dhe një nga të paktët që pa popullsinë hebraike të rritej gjatë Luftës së Dytë Botërore.
Janë pikërisht këto fakte shumë pak të njohura që mbështesin Besa: Një Kod Nderi, një ekspozitë në Afrikën e Jugut nga fotograf Norman H. Gershman.
“Besa është një kod nderi i rrënjosur thellësisht në kulturën shqiptare që kërkon që njeriu të marrë përsipër përgjegjësinë për jetën e të tjerëve në një kohë nevoje për ta,” shkruhet në broshurën e ekspozitës.
Nëpërmjet një sërë portretesh të familjeve që vunë në rrezik jetët e tyre për të shpëtuar njerëz që shpesh ishin të huaj për ta, Gershman tregon historitë personale të këtij kapitulli kryesisht të pa eksploruar të historisë europiane – histori si ajo e Beshim dhe Aishe Kadiut, siç iu tregua Gershmanit nga vajza e tyre, Merushja.
Gjatë pushtimit nazist, Kadiu fshehu vëllain dhe motrën hebreje Jakovin, 18 vjeç, dhe Sandra Batinon, 16 vjeçe, në shtëpinë e tyre në qytetin e Kavajës, në jugperëndim të kryeqytetit Tiranë. Duke qenë se prindërit e tyre ishin strehuar nga një familje tjetër, fëmijët Batino në fillim u strehuan tek një mik i Kadiut, por u shpërngulën me Beshimin, Aishen dhe fëmijët e tyre, sepse shtëpia e familjes ishte në një zonë më të largët, me më pak gjasa që të vizitohej nga ushtarët gjermanë.
“Sandra, Jakovi dhe unë ishim miq të ngushtë,” tha Merushe Kadiu për Gershman.
“Ne jetonim të gjithë në të njëjtën dhomë gjumi. Mbaj mend që hapëm një vrimë te hekurat e dritares tonë të dhomës së gjumit që ata të mund të arratiseshin nëse gjermanët zbulonin se ata po fshiheshin tek ne. Ne ruanim gjithmonë për patrulla gjermane.
“Kur gjermanët filluan kërkimet shtëpi më shtëpi, duke kërkuar hebrenj, babai im mori Jakovin dhe Sandrën dhe i çoi në një fshat të largët. Ne më pas i furnizonim ata me të gjitha gjërat që i nevojiteshin deri kur u çliruam. Në Kavajë kishte shumë festime të mëdha. Mbaj mend telegramin që morëm nga Jakovi dhe Sandra dhe gëzimin e çlirimit. Së shpejti ata u nisën për në Tiranë dhe më pas për në Izrael.”
Drejt Shqipërisë nga Kosova
Shqipëria kryesisht myslimane kishte rreth 200 hebrenj kur Hitleri mori pushtetin në Gjermani në vitin 1933. Vetëm pesë hebrenj shqiptarë, të gjithë të së njëjtës familje, humbën jetën gjatë Holokaustit.
Përveç mbrojtjes së hebrenjve në Shqipëri, shqiptarët u ofruan strehë me qindra hebrenjve nga pjesë të tjera të kontinentit, sidomos nga Jugosllavia e pushtuar nga nazistët.
Shumica e atyre që kërkonin mbrojtje në Shqipëri hynin në vend nëpërmjet Kosovës.
Një nga njerëzit që i ndihmoi ata ishte Arsllan Reznqi, një tregtar nga Deçani në Kosovë, familja e të cilit është pjesë e ekspozitës.
Sipas stërnipit të tij, Leke Rezniqi, Arsllani fshehu më shumë se 40 familje hebreje në shtëpinë e tij, ndërsa kontaktet e tij në të dyja anët e kufirit gjetën mënyra për t’i dërguar ata në mënyrë klandestine në Shqipëri, e cila në atë kohë ishte nën kontrollin italian.
Leke Rezniqi tha për BIRN se gjithçka filloi kur partnerët hebrenj të biznesit që Arsllani kishte në Shkup i kërkuan ndihmë për t’i shpëtuar avancimit nazist.
“Stërgjyshi im bisedoi me partnerët e tij të tjerë në lidhje me mënyrën e mundshme për t’i ndihmuar ata dhe ata vendosën t’i strehonin ata në shtëpinë e familjes tonë në Deçan,” tha ai.
Ata që arratiseshin, rrinin në shtëpinë e Rezniqit “për ditë, javë ose muaj”, në varësi të rrethanave.
Pasi mbërrinin në territorin shqiptar, ata merreshin nga kontaktet e Arsllanit. “Ata nuk siguronin vetëm shtëpi në Shqipëri, por gjithashtu siguroheshin që refugjatët hebrenj të integroheshin në shoqëri,” tha Rezniqi, shpesh me punë “të rreme”, si për shembull, këpucarë ose prodhues çantash
Ekspozita u soll në Afrikën e Jugut nga Qendra e Holokaustit dhe Genocidit në Johanesburg.
Drejtoresha e Qendrës, Tali Nates, babai i të cilës u shpëtua nga Oskar Schindler gjatë Holokaustit, tha për BIRN se fotografitë dhe historitë tregonin rëndësinë e vendimeve të marra nga individë dhe komunitete në kohë tiranie.
“Ata individë që ne theksuam nga Shqipëria dhe Kosova tregojnë se mund të dilni kundër rrymës, se mund të bëni një ndryshim shumë të madh për qindra jetë.”
Qendra e Holokaustit Johanesburg
Shtëpia e Arsllan Mustafa Rezniqit në Deçan, Kosovë, ku u strehuan shumë hebrenj
Arsallan Mustafa Rezniqi
14 komente në “REPORTAZHI: Si hebrenjtë gjetën strehë në Shqipërinë e Luftës II Botërore, gjatë Holokaustit nazist”
Lini një Përgjigje
Lini një Përgjigje
Më të lexuarat
24 oret e fundit
Javen e fundit
Blog Tema
Kadi dhe Arrsallam te ”beses”……….!!!!!!!!!!???????? NOOOOOOOOOOO!!!!!
ndoshta ”besa” e turkoshakeve ndaj femijeve evre,kishte qellime pedherastie……………!!!
teper te njohur sunitet per ket ”sport”,gezuar ramazonin………..
Desha te te shkruaj disi gjate per kete histori. Por skam kohe. Jam duke i mesuar historine vajzes tende! Dhe po e meson me se mire me thene te drejten.
Jo vetem shqiptaret myslimane. Por e gjithe bota myslimane. I ka ndihmuar cifutet. Ne kohen e perandorise Osmane cifutet e Europes gjeten strehim ne perandorine Osmane nga genocidi i vendeve te BE-se se sotme qe behej kunder tyre. Dhe shperblimi cifuteve : Nuk njohin Kosoven. Krijojne ushtrine terroriste te Isis-t. Dhe bejne propoganden anti myslimane sikur Isisi i perket Islamit. Kaq mirnjohes te medhej jane.
i shpetuan gjermanit e vdiqen ne birucat e sigurimit shqiptare.
Dy kam njohur.Njeri ishte mjek i njohur,quhej Leon Natani dhe u
arrestua ne Durres dhe vdiq ne biruce pak muaj mbasi arrestohet.
Leon Natani ishte mjek dhe te gjithe e therrisnin Doktor Natani.
Tjetri ishte musikant dhe quhej Stathi Qehaef,te gjithe e njifnin
dhe e respektonin,thirrej Profesor Stathi.
Profesor Stathi vdiq ne burgun e Ballshit.
Qe te dali artikulli taman gazeta duhet te japi cdo detaj nga jeta
e hebrejeve ne vendin tone.
Regjimi Hoxhes vrau me mijera shqiptare, kush po pyet per dy cifute. Diktaturat vrasin ato qe mendojne se rrezikojne pushtetin e tyre, pa dallim se cfare kane e nga vijne. Ne Shqiperine e pasluftes nuk ka patur diskriminim per cifutet apo pakicat greke. Ata qe mund te ankohen per diskriminim jane vetem jevgjit apo arrixhinjte dhe askush tjeter.
Me sa duket e ke nga eksperienca personale kete qe thua. Kush paska qene ai turk qe ta paska pastruar marmiden?
ore malaga o bastard fol e shaj sa te duash e ke te kote shqipetaret do te pastrojne vendin nga ty dhe 5 milione greke (evgjite)
Izraelitet apo hebrete apo cifutet si e kane emrin cfare mutin kane qe nuk e njohin shtetin e Kosoves.Jane rrace e qelbur ndaj nuk i donte e do kush ne bote
Pavaresisht se shqiptaret ben ate, qe shum popuj te tjere nuk kishin guxim as ta mendonin dhe per per kete nuk kan kerkuar kurre dempshperblim. Eshte i pafalshem qendrimi i politikes izraelite per mosnjohjen e pavaresise se Kosoves!?
Nuk ishte shumica myzlim atehere…. Shkruaj mire!
Gezuar, Ramazonin!
Jam i detyruar te perseris disa gjera qe kam thene 1 muaj me pare sepse edhe gazeta ben te njejten gje. Perserit te njejten propagande. Gazeta perserit te njejtat gjera por me personazhe te ndryshem. Pra plani zionist s’ndryshon. Cfare ndryshon eshte vetem aktori apo aktoret. Vitin e kaluar na thane se ishte nje familje nga Shkodera qe beri heroizem te madh dhe treguan disa foto se si kishin sakrifikuar per te shpetuar cifutet. Tani na del se nje familje ne Kavaje. Vitin tjeter do perseritet ne forme tjeter do vemi ne Vlore sepse aty ka pasur cifute por ata benin punen qe u pelqente me shume. Varrosnin vlonjatet. Formula eshte kejo, se si nje familje shqiptare jo si komb shpetuam cifutet. Ne te vertete te 2 version jane genjeshtera. Qellimi eshte qe te zevendesojne gjithe historine e luftes ne kontribut te hollokostit. Pra pak nga pak gjithe heroizmi apo krenaria kombetare gjat luftes duhet te perqendrohet veten ne kenveshtrimin pozitiv te cifuteve sepse ne te ardhme ata planifikojne te behen sundimtare te botes si te zgjedhur te perendise. Pra propaganda vjen e para dhe pushteti vjen me von.
Kujt ja thua. Keta jane dele. u eshte bere truri lavazh nga propaganda
jon-e ke shume gabim. Jo vetem individe te vecante, por edhe shteti shqiptar i asaj kohe qe nuk pranoi qe te dorezonte cifutet. Vete Mid’hat Frasheri, K.Ministri qeverise shqiptare, ju pergjigj kerkeses se Ribentropit, Ministrit hitlerian te Jashtem per listen e hebrenjve qe jetonin ne Shqiperi, ku me force kerkonte qe te mos ngacmoheshin hebrejte ne token shqiptare, me aresyetimin se ishte ne traditen e shqiptarit te mbronte nje mik te cilit i kishte dhene besen. Mbas kesaj, nuk pati me perpjekje nga gjermanet per te arrestuar hebrejte ne Shqiperi.
KUJDES kur flisni per hebrenjte ,dhe se nuk njohin KOSOVEN jane aleatet tane sot ,dije shteti dhe ne te gjithe i kemi share ,ju kujtohet thenia çam çifut ,çoban,dhe çifutet kane pare gjithmone punen e tyre pa u ngateruar me te tjeret ne VLORE , PEPO ka punuar ne pune te veshtire pastronte detalet e derdhura ne fonderi ,kurse MATATHIA punonte ne komunale ushqente familjen duke hapur gropat e varimit kur ne SHQIPTARET e kishim per turp ,nje djale i tij e çmenden me pahir ,tjetri qe i binte xhesit tek hotel ADRIATIKU u aratis ne GREQI dhe mir beri hallall.E pergjithshmja eshte pozitive ne kohen e luftes se dyte boterore populli me i vrare ,ipersekutuar dhe i vjedhur,sot ata i kan haruhar vuajtjet jan dhjamur shume sa u ka zene dhe syte ,duke thyer ligjet nderkombtare ngrene koloni ne token e te tjereve ,mbajne lartesite GOLAN te SIRISE te pushtuar si zone kushinet ,GAZA e mbajnesi nje bandustan i tipit AFRIKES SE JUGUT te kohes te MANDELES kur ishte ne burge.Megjithate jane miqt tane,bota keshtu eshte ndertuar KA DITE POR KA DHE NATE.