Eksperti paralajmëron: Shqipërisë i duhet një “ekonomi tregu funksionale” para anëtarësimit

3 Gusht 2022, 17:24Ekonomia TEMA

Eksperti paralajmëron: Shqipërisë i duhet një “ekonomi

Eksperti për BE-në Andi Hoxhaj thotë për BIRN se përveç çështjeve të zakonshme të lidhura me qeverisjen, “kapitalizmi klientelist” i ekonomisë së saj mund të vonojë integrimin e Shqipërisë në BE

Nga Fjori Sinoruka

Krahas ndjenjës së qartë të ngurrimit për zgjerimin brenda BE-së, dy vende të reja të Ballkanit që tani po negociojnë anëtarësimin, Shqipëria dhe Maqedonia e Veriut, do të përballen me sfida shtesë në krahasim me procesin që filloi dhjetë vjet më parë me Serbinë dhe Malin e Zi.

Disa shtete anëtare të BE-së kërkojnë reforma të mëtejshme, veçanërisht në sistemin gjyqësor dhe luftën kundër krimit të organizuar, përpara se të bien dakord për çdo zgjerim të mëtejshëm të bllokut. Franca së fundmi prezantoi recetën e saj për të stabilizuar fqinjësinë e BE-së dhe nuk përfshin domosdoshmërish zgjerimin në radhë të parë.

Një ekspert për Ballkanin Perëndimor dhe BE-në, Andi Hoxhaj, një studiues me bazë në Universitetin e Warwick-ut në Angli – fushat e kërkimit të të cilit përfshijnë korrupsionin, sundimin e ligjit, qeverisjen e mirë, shoqërinë civile, integrimin evropian dhe angazhimin e BE-së në Ballkanin Perëndimor – foli me BIRN për metodologjinë e re franceze për negociatat e anëtarësimit dhe për hapat e ardhshëm të Shqipërisë dhe Maqedonisë së Veriut.

“Ideja pas metodologjisë së re është që një vend kandidat për në BE të përparojë në rrugën e integrimit në BE vetëm për aq sa bën një përmirësim të qëndrueshëm në të drejtat e njeriut dhe demokracinë,” shpjegoi ai.

“Megjithatë, e kundërta ka ndodhur në rastin e Serbisë, ku demokracia dhe liria e mediave në përgjithësi janë duke u përkeqësuar, ndërkohë që Serbia ka bërë progres të madh në rrugën e anëtarësimit, duke hapur dhe mbyllur një sërë kapitujsh negociatash”, tha Hoxhaj për BIRN.

Shqipëria dhe Maqedonia e Veriut do të ndjekin metodologjinë e re për negociatat. Vendet nuk do të negociojnë më për 35 kapituj, të cilët tani janë organizuar në gjashtë grupime tematike: Themeloret; Tregu i Brendshëm; Konkurueshmëria dhe Rritja Gjithëpërfshirëse; Axhenda e Gjelbër dhe Lidhshmëria e Qëndrueshme; Burimet Natyrore, Bujqësia dhe Kohezioni; dhe, së fundi, Marrëdhëniet me Jashtë.

“Metodologjia e re dëshiron t’i japë fund praktikës së BE-së duke i lënë vendet kandidate të shpëtojnë nga minimi i demokracisë, sundimit të ligjit dhe të drejtave të njeriut. Por mbetet për t’u parë se si do të funksionojë në rastin e Shqipërisë dhe Maqedonisë së Veriut, tani që të dyja kanë hapur bisedimet e pranimit”, shtoi ai.

Hapja zyrtare e shumëpritur e bisedimeve u mirëprit në Shqipëri, ku qeveria organizoi një koncert të madh më 28 korrik për të gjithë qytetarët për të festuar lajmin e mirë.

Por në Maqedoninë e Veriut, e cila ka qenë bashkë me Shqipërinë në procesin e integrimit në BE, ka ndodhur e kundërta që kur ajo pranoi “marrëveshjen franceze”, e cila synon të zgjidhë mosmarrëveshjet midis Maqedonisë së Veriut dhe Bullgarisë – e cila kishte vënë veton për përparimin e mëtejshëm derisa Maqedonia e Veriut bëri lëshime të mëdha për çështjet e gjuhës dhe të identitetit.

Gjatë korrikut, 68 anëtarë të parlamentit me 120 vende të Maqedonisë së Veriut votuan në favor të propozimit të bërë nga presidenca franceze e BE-së për të kapërcyer mosmarrëveshjet e thella midis Shkupit dhe Sofjes.

Që nga viti 2020, Bullgaria ka bllokuar rrugën e Maqedonisë së Veriut drejt anëtarësimit në BE për të ashtuquajturën “mosmarrëveshje historike”. Bullgaria këmbëngul se identiteti dhe gjuha maqedonase janë me origjinë bullgare dhe se bullgarët janë të shtypur në Maqedoninë e Veriut dhe duhet të përfshihen në preambulën kushtetuese të vendit si një etni shtet-themelues.

Ndërkohë, vetë procesi i integrimit të Shqipërisë në BE ka pësuar dëme kolaterale nga ngërçi, pasi bisedimet e Shqipërisë me BE-në janë në një paketë me ato të Maqedonisë së Veriut.

Pas hapjes zyrtare të bisedimeve të anëtarësimit, vendet duhet t’i nënshtrohen një procesi shqyrtimi, i cili do t’i lejojë ata të familjarizohen me 35 kapitujt dhe të përafrohen ligjërisht me legjislacionin evropian.

“Afati kohor mund të zgjasë nga gjashtë muaj deri në rreth një vit, në varësi të nivelit të përgatitjes së secilit vend kandidat. Në rastin e Shqipërisë, që nga viti 2020, kur BE-ja dha dritën jeshile për hapjen e negociatave të anëtarësimit, ajo ka emëruar një kryenegociator dhe ka mbledhur një ekip negociator, të përbërë kryesisht nga zëvendësministra të ministrive të ndryshme”, kujton Hoxhaj.

“Zyrtarët e Komisionit Evropian kanë simuluar seanca negociatash në disa raste që nga viti 2020 për të përgatitur vendin dhe përgatitja paraprake duhet t’i japë Shqipërisë një avantazh me procesin e shqyrtimit, të përfunduar në mënyrë ideale deri në vjeshtë”, tha ai për BIRN.

Shqipëria duhet të tregojë se mund të luftojë krimin e organizuar

Shqipëria u identifikua si një kandidate e mundshme për anëtarësim në BE në qershor 2003. Në vitin 2009, ajo paraqiti një aplikim zyrtar për anëtarësim. Në tetor 2012, Komisioni rekomandoi që Shqipërisë t’i jepet statusi i vendit kandidatit për në BE, me kusht që të plotësohen reformat kryesore në gjyqësor, administratën publike dhe në rregulloren e procedurës parlamentare. Në qershor 2014, Shqipërisë iu dha statusi kandidat.

Hoxhaj tha se që kur Shqipëria fitoi statusin e vendit kandidat në BE, ajo ka identifikuar pesë fusha prioritare: reformën e administratës publike, një gjyqësor funksional, luftimin e korrupsionit dhe krimit të organizuar dhe mbrojtjen e të drejtave të njeriut. Progresi i prekshëm në këto fusha do të jetë kritik për Shqipërinë, jo vetëm për rrugën e saj drejt BE-së, por për forcimin e institucioneve të saj thelbësore për të mbështetur sundimin e ligjit dhe për të garantuar që të drejtat civile dhe politike dhe liritë civile të mbrohen.

“BE-ja dhe shumë nga shtetet e saj anëtare, ato që bllokuan hapjen e bisedimeve të anëtarësimit me Shqipërinë në një sërë rastesh, kanë theksuar se lufta kundër korrupsionit dhe krimit të organizuar në nivel të lartë do të jetë kyçe për avancimin e anëtarësimit të saj në BE”, tha ai.

“Ky do të jetë një faktor kyç dhe i monitoruar nga afër nga BE-ja, pasi do të tregojë nëse vendi është i aftë të ketë një sistem gjyqësor të pavarur që mund të mbajë përgjegjës ata që kanë abuzuar me pushtetin e tyre ose janë përfshirë në praktika korruptive”, tha ai. BIRN.

Franca bllokoi të dy vendet në vitin 2019, ndërsa Holanda bllokoi vetëm Shqipërinë, kryesisht duke përmendur rekordin e saj të dobët në luftën kundër krimit të organizuar dhe korrupsionit.

“Megjithatë, për mendimin tim, një faktor kyç për metodologjinë e re, për rastin e Shqipërisë, një pengesë kryesore përpara gjatë procesit të negociatave do të jetë të tregohet se ajo përmbush kriteret ekonomike dhe mund të ketë një ekonomi tregu funksionale dhe kapacitet që të përballet me konkurrencën dhe forcat e tregut”, shtoi Hoxhaj.

“Shqipëria, si shumica e vendeve të Ballkanit Perëndimor pas rënies së komunizmit, nuk ishte në gjendje të krijonte një sistem ekonomik të bazuar në politikat e tregut të lirë, duke përfshirë tregtinë e lirë dhe konkurrencën e hapur, – në vend të kësaj, ajo vendosi “kapitalizmin oligarkik”, një sistem ekonomik në të cilin bizneset lulëzojnë jo si rezultat i sipërmarrjes së lirë, por më tepër si një kthim i parave të grumbulluara përmes marrëveshjeve të fshehta midis një klase biznesi dhe klasës politike”, shpjegoi Hoxhaj.

Kushtet e vendosura për Maqedoninë e Veriut janë tepër shqetësuese

Në vitin 2019, parlamenti i Maqedonisë së Veriut ra dakord të ndryshonte emrin e vendit nga Maqedoni në Maqedonia e Veriut në përputhje me “marrëveshjen e emrit” të vitit 2018 me Greqinë. Pasi vendi ndryshoi emrin e tij, siç ishte rënë dakord, Greqia hoqi veton ndaj anëtarësimit të fqinjit të saj në BE dhe NATO.

Por në vitin 2020 Bullgaria vendosi bllokadën e saj ndaj Maqedonisë së Veriut për çështjet e historisë dhe identitetit. Deputetët e Maqedonisë së Veriut në korrik votuan për të mbështetur propozimin francez për heqjen e kësaj vetoje dhe vendi që atëherë ka mbajtur konferencën e tij të parë politike ndërqeveritare me BE-në, duke shënuar fillimin zyrtar të bisedimeve të anëtarësimit.

Por marrëveshja e detyron Maqedoninë e Veriut të ndryshojë kushtetutën e saj për të emërtuar bullgarët si një popull konstituiv përpara se bisedimet e pranimit në BE të fillojnë në thelb. Për më tepër, ajo e lë progresin e mëtejshëm të vendit në bisedimet me BE-në në duart e historianëve nga të dyja vendet, të cilët duhet të bien dakord për çështje të ndjeshme siç janë figurat historike dhe për gjuhën dhe identitetin maqedonas.

Hoxhaj thotë se kushtet e pazakonta që i bashkëngjiten rrugës së Maqedonisë së Veriut në BE janë shqetësuese, pasi BE-ja po e fton Maqedoninë e Veriut të hapë bisedimet e anëtarësimit duke thënë gjithashtu se përparimi nuk do të ndodhë nëse nuk përmbush kërkesat rigoroze të paraqitura nga Bullgaria – dhe problemi me kushtet e Bullgarisë shkon përtej kritereve formale të pranimit të BE-së të përcaktuara në “kriteret e Kopenhagenit”, të cilat kryesisht kanë të bëjnë me përmbushjen e standardeve të BE-së për një ekonomi dhe demokraci të tregut të lirë dhe përfshirjen e legjislacionit të BE-së në legjislacionin kombëtar.

“Asnjë kandidat i mëparshëm nuk ka qenë ndonjëherë i detyruar t’i nënshtrohet kërkesave të një vendi tjetër për t’u anëtarësuar në BE për çështje të tilla si interpretimi i historisë, gjuhës dhe identitetit kombëtar, të cilat kurrë nuk mund të kenë një përgjigje të përhershme dhe të vendosur”, tha Hoxhaj.

“Duke miratuar kushtet e Bullgarisë, BE-ja jo vetëm që e ka hequr veten si një arbitër i paanshëm midis dy shteteve, por ka hapur potencialisht derën për ngritjen e pengesave të ngjashme në nivel të BE-së për shtetet e tjera të Ballkanit Perëndimor”, tha Hoxhaj për BIRN.

“Edhe pse çdo lloj progresi duket më i mirë sesa mospasja e asnjë progresi, BE-ja duhet të bëjë më shumë përpjekje për të kuptuar më mirë tensionet e ndryshme dhe mosmarrëveshjet historike përpara se të bëjë kërkesa të tilla për të përmbushur dëshirat e shteteve të saj anëtare, të cilat nuk kanë të bëjnë fare me kriteret e Kopenhagenit”, shtoi ai.

I pyetur nëse Shqipëria mund të përballet edhe me pengesa nacionaliste apo etnike në të ardhmen, Hoxhaj vuri në dukje se Shqipëria ka një nga popullsitë më homogjene në Evropë, me joshqiptarë që përbëjnë më pak se një të dhjetën e popullsisë, kështu që si e tillë nuk duhet të kishte ndonjë pengesë në të ardhmen për çështjet etnike.

“Megjithatë, me Greqinë ka disa çështje të pazgjidhura që mund të bëhen pengesë për rrugën e Shqipërisë në BE, si mosmarrëveshja e kufirit detar, sigurimi i të drejtave të grupeve etnike në të dy vendet dhe heqja e statusit të luftës që ka mbetur që nga Lufta e Dytë Botërore”, tha ai.

“Deri më tani, të dyja palët kanë marrë një angazhim politik për të zgjidhur mosmarrëveshjen e kufirit detar duke bërë një kërkesë në Gjykatën Ndërkombëtare të Drejtësisë dhe se vendimi i shumëpritur duhet të zgjidhë çdo çështje të mbetur që mund të bllokojë potencialisht pranimin e Shqipërisë në BE”, shtoi ai.

Hoxhaj paralajmëroi sërish një trend brenda politikës së brendshme për ta parë BE-në si ndërhyrje në “sovranitetin” e saj dhe në procesin e vendimmarrjes.

“Është e domosdoshme t’i shpjegohet popullit dhe votuesve në Shqipëri se pasja e një  ‘sovraniteti’ absolut thjesht do ta mbajë vendin të izoluar, si në sistemin komunist – dhe kështu për qëllimin e anëtarësimit në BE, duhet të zhvillohet një debat konstruktiv për pro dhe kundër integrimit të mëtejshëm, i cili do të përfshijë një humbje të një pjese të sovranitetit dhe vendimmarrjes së tij”, përfundoi ai.

3 Komente

  1. k
    k

    Nuk do hyjë asnjëherë në Europë shqiperia.

    1. F
      Franci

      Mos u be kaq shume pesimist ....Ka shancin e saj dhe Shqiperia , ku do shkoj nje dit do futet dhe ajo , te pakten ne mos ne , femijet tane , brezat e ardhshem shqiptare te shijojne fjelen e te quajturit europian ....

      1. R
        Rama ke shkaterruar ekonomine, po e fundos cdo dit

        Si te hyj ne Europe, po vidhet ne menyre makaber buxheti I shtetit e nuk arrestohen dhe sekuestrohen cdo gje qe jane firmosur. Po dalin ne TV e thote do marre bashkite Rama, do I taksoje sa do te doje kokrra e qefit, edhe po s'paguan, tebllokoje llogarite e biznesin, pasuri cte kesh. Ku ekonomia ka rene ne menyre katastrofike, duke filluar qe ne korrik 2022 e gusht, bizneset jane 0, doganat jane bosh, ska importe. Spiuni Meta e Berisha nongrata tallen me popullin, duke u prokupuar per qytetaret. Ju dilni si klloun ne TV, per te humbur vemendje korrupsionit dhe te palarat e juaja qe keni rrjepur dhe keni pasuri marramendese. Ne gusht ka arrestime po shpresoj te jete Ahmetaj, te dali pislliqet e tij me banden, ku fshihen si deputeta te PS dhe Meta e Berisha e ju te arresoheni. Pastaj te dali Rama te mbledhi taksat bashkie e drita, uje dhe e fundit pasi do te shohesh votat per vendore mendon se do fitosh, me rebelimin qe do I besh biznese e qytetareve. Firmave te ndertimit mashtruese po i kompeson, ku ato vjedhin me shume me tendera te fryera.

    Lini një Përgjigje