Te fundit
Historia e panjohur e lagjes së famshme në Tiranë: Nga mësuesit, mjekët, berberët, shoferët, sportistët dhe fatorinët e autobuzëve, te artistët e drejtorët e ndërmarrjeve të ’21 Dhjetorit’
14 Janar 2023, 10:45Dossier
TEMA
Duket sikur të gjitha rrugët kalojnë nga “21-shi”. Jo vetëm për tironsit, por edhe për të gjithë të ardhurit, kryesisht nga Jugu, “21-shi” është një tjetër pikë takimi, përpos monumentit të Skënderbeut. Të gjithë e marrin për të mirëqenë, por përveç banorëve apo ish-banorëve të zonës, të paktë janë ata që e dinë historinë e saj, si u ndërtua, kur, pse mori emrin “21 Dhjetori”, cilat qenë ndërtesat e para…! Për të shuar kureshtjen e atyre që nuk e dinë, por edhe për nostalgjikët, po kthehemi pas në kohë, jo vetëm te historiku i kësaj zone të ndërtuar nga ish-të burgosur politikë, por edhe për të kujtuar ish-banorët e saj, figura të njohura apo jo, ndërmarrjet që mbushën zonën, dyqane e berberhane, shitës, policë, etj.. Janë vitet ’60 dhe Tirana është përfshirë nga një fazë ndërtimesh, pasi nevoja për strehim është e madhe.
Nga Uvil Zajmi
Në planin rregullues të saj u projektua të fillonin ndërtimet në një pjesë të lirë, në perëndim, rreth 300 metra larg nga qendra e kryeqytetit, përgjatë rrugës “Konferenca e Pezës”, e vetmja që të çon në Kombinat, për te Varrezat e Sharrës, Ura e Beshirit, Ndroq, Pezë, pastaj te Plepat e Durrësit. Përpara ndërtimit, në atë zonë gjallonin vetëm pijetorja e Rrem Vrapit, ish-fushë për dru, Mulliri i Mënikve, Peshorja dhe në të djathtë, Fusha e Aviacionit.
Emri për nder të Stalinit
Blloku i “21 Dhjetorit”, ka qenë një qytezë brenda një qyteti, një metropol i vogël, një qendër multifunksionale ku bashkëjetonin të gjitha shtresat e popullsisë. Me një kryqëzim gjigant, simbol i zonës, u quajt “21 Dhjetori”, emër i përzgjedhur gjatë periudhës së Shqipërisë komuniste. Ishin vitet e dashurisë së madhe shqiptaro-sovjetike. Data 21 dhjetor, është ajo e lindjes së diktatorit sovjetik, Josif Visaranoviç Stalinit. Në harkun e dy viteve, punimet përfunduan, pasi punohej pa ndërprerje dhe si krah pune, u shfrytëzuan të burgosurit politikë, por edhe mjeshtrit e ndërtimit nga Golloborda, të sistemuar te Godina e Beqarëve, i pari majtas.
Në një kohë u ngritën tri ndërtesat e vendosura; dy nga e djathta dhe një nga e majta, përgjatë rrugës, që hapej në gjerësi, madje dy të fundit, të projektuara në formë L-je e Z-je. Pastaj dy ndërtesat-kullë, sapo kaloje kryqëzimin, për të vijuar me pallatet simetrike nga dy krahët e rrugës drejt perëndimit, por edhe nga jugu, me të njëjtën strukturë katër e pesë-katëshe, me dy e tre dhoma e një kuzhinë. Pallatet ishin pa ballkone në katin e parë dhe me bodrume, por vetëm për të mbajtur dru e qymyr. Ndriçimi i rrugës, bëhej nga shtylla të baraslarguara, me llamba neoni të gjata.
Pastaj dyqanet: Nga Berberi, Permanenti, Posta, Arka e Kursimit, Gjellëtorja, Pastiçeria, Vetëshërbimi, Mapo, Ambulanca, Klinika Dentare, stacionet e autobusëve e, bashkë me to njerëzit nga më të njohurit e popullorë të botës së artit, kulturës, profesorë, arkeologë, shkrimtarë, sportistë, të profesioneve të ndryshme që kanë jetuar aty. Midis tyre dhe sopranoja e madhe Marie Kraja, skulptori Janaq Paço, etj. Por kanë jetuar edhe shumë të huaj, hungarezë, malazezë, etj..
Ndërmarrjet e famshme të “21-it”
Stabilimenti “Mihal Duri”, ishte i pari kur vije për te 21-shi. Mbrapa pallatit të Ambulancës Nr.9, gjendej Instituti i Gjeologjisë, me inxhinierët e saj të paharruar, nga drejtori S. Guranjaku, tek R. Avxhiu. Ajo zonë mori famë pasi, aty ka qenë edhe Ndërmarrja e Ndërtimit “21 Dhjetori”, më e madhja jo vetëm në Tiranë, e vendosur në majtë, pas dy pallateve. Punohej në disa kantiere dhe me turne.
Nexho Konomi, mbetet drejtori legjendar i saj. Në fillim të unazës në të djathtë, ishte Libër-Filmi, Shtëpia Botuese, Shtypshkronja “8 Nëntori”, ajo “Kotbus”, Instituti i Studimeve Pedagogjike, ku kanë punuar Pajtim Bejtja, Luan Hajdaraga, Instituti i Gjuhësisë me Androkli Kostallarin drejtor. Përballë tyre ISPM-ja (Instituti Studimeve e Projektimeve Mekanike), me drejtor Llazar Xhajankën.
Duke kaluar kryqëzimin, drejt Kombinatit vinin Uzina “Enver”, Punëtoria Ushtarake (ku punonin vetëm gra), NSHRAK-u, (Ndërmarrja Shtetërore e Riparimit të Automjeteve të Komunikacionit), Parku i Mallrave dhe ai i Autobusëve, të gjithë pranë njëri-tjetrit si dhe ndërmarrja e realizimit të Veprave të Artit, ku skulpturat derdheshin në bronz. Te ura, te Shkolla Teknologjike, poshtë së cilës kalonte Lana, aty mbaronte “21-shi”, me kufirin perëndimor të tij.
Këndi i famshëm i “21-shit” dhe autobusët urbane
Segmenti i parë lidhës rrugor i asfaltuar, ishte ai ndërmjet “21-shit” dhe “Zogut të Zi”, realizuar në mes vitet 1960-’70-të. Në krahun verior të sheshit, për shumë vite ka qenë Tabela e Emulacionit, ku shkruhej “Lart frymën revolucionare” e ku vendoseshin njoftime, foto me punëtorë të dalluar, por edhe fletë-rrufe. Gjithnjë binte pre e vjedhjeve, pasi të rinjtë që kalonin kohën të ulur aty, i vidhnin peçikllasin gjatë natës.
Integruar në shesh, ishin edhe banjat publike, (pranë Rajonit të Policisë sot), me Ramizin, Mexhitin dhe Xhemilen, që kujdeseshin për to, ku natyrisht çdo shërbim ishte pa pagesë, ose me një dy lekësh të vjetra (20 qindarka). Në qendër të sheshit, në një rreth të bardhë, qëndronte polici i trafikut.
Banorët e zonës, kujtojnë Nasin e Bidon, që qëndruan aty deri kur u vendosën semaforët, në vitet ’80-të, nga specialisti policor, Përparim Elezi. Ajo që mbetet në kujtesë për banorët është, tribuna prej dërrase, mbrapa pallatit kullë të postës, ku jepeshin shfaqje artistike për fëmijë, si “Pinoku”, etj. Njihej nën zë si: “Tribuna e Kodoshit”, emër i shkruar me bojë nga një i ri ekstravagant i lagjes dhe ashtu mbeti deri kur u prish rreth viteve ’70-të, pasi pleqtë, filluan ta përdornin për të luajtur domino.
Stacionet e autobuzëve, shoferët dhe faturinot që janë kujtuar gjatë!
“Te 21-shiiiii, kush ka me zbrit…! Jemi te 21- shi, afrohuni te dera”, bërtiste Noci, fatorino legjendar, kur autobusi ndalonte në stacion. “21-shi”, ishte stacioni i dytë pas Stabilimentit, kur shkoje për në Kombinat (Tekstileve “Stalin”), e përballë tij, në drejtim të kundërt, ai për nga Banka. Si gjatë periudhës kur autobusët ishin vetëm Bankë-Kombinat, por edhe me bashkimin e linjës Kombinat-Kinostudio, lëvizja nga “21-shi”, ishte intensive, me nxënës e studentë që nxitonin për në shkollë dhe punonjës, një pjesë e madhe e banorëve të zonës që punonin kryesisht në Kombinati Ushqimor “Ali Kelmendi”, të Kombinatit të Drurit “Misto Mame”, Kombinatit Tekstileve “Stalin”, me një fluks tejet të madh, kryesisht në orët mëngjesit.
Shoferët e autobusëve, Sejfullai i “Vibert”-it, të “Skoda”-ve me rimorkio, apo “Ikarus”-save hungarez, ishin mjaft popullorë. Me funksionimin e Unazës së Madhe, “21- shi”, u bë nyja që bashkonte Tiranën: veri-juglindje-perëndim, me një qarkullim rrugor nga të dyja krahët. U krijuan edhe dy stacione të tjera: Te shkolla “Sabaudin Gabrani” dhe tjetri përballë saj. Shpesh herë nga dyndja, autobusët që ishin të pakët në numër, të tejmbushur, nuk qëndronin te stacioni, por vazhdonin disa dhjetëra metra më tutje dhe njerëz që i ndiqnin me vrap, për të hipur kur ato ndalonin.
Shkollat dhe mësuesit e paharruar
Dy, kanë qenë shkollat që janë të lidhur me historinë e “21 Dhjetorit”, të vetmet në ato zonë për kohën. Tetëvjeçaret “Naim Frashëri”, e spostuar rreth 150 metra në perëndim dhe “Sabaudin Gabrani”, thuajse në kryqëzim, nga jugu, i ndërtuar rreth vitit 1965. Kishte një preferencë në frekuentim: Pjesa veriore dhe ajo perëndimore, nga e djathta e rrugës, vërshonin drejt “Naimit”, (ku është edhe sot pranë ish-Sport – Klubit “Partizani”), ndërsa pjesa e krahut tjetër, te “Sabaudini”.
Kujtohen mësueset, si zysh Dizi në biologji, ato të rusishtes heroina V. Druga, N. Pustina, A. Hadëri, Zh. Afezolli, A. Cetka, M. Hoxha dhe pas tij, M. Bejleri, drejtorët mitikë të “Naim Frashërit”. Po kështu, Kimete Bozhigradi, drejtoresha e paharruar e “Sabaudin Gabranit”, apo Dallandyshja, Semihaja, Zana, Nevrezi, Bedihaja, Saveta, Violeta, Irini, Evanthia, S. Poga, H. Qosja i gjeografisë, Ll. Konomi e fizkulturës, etj., kanë qenë nga mësuesit legjendarë të këtyre dy shkollave.
Pranë tyre, madje një mur i ndante, ishin çerdhja e kopshti. Ndërsa pas Tabelës së Emulacionit, u ndërtua Shkolla e Mesme e Kulturës, bashkë me konviktin, pastaj u transferua në Degën Elektrike të Politeknikumit. Por edhe ILKF-ja “Vojo Kushi”, (Instituti i Lartë i Kulturës Fizike), ajo Teknologjike, pjesë e “21-shit”, kanë qenë.
Ambulanca, Klinika Dentare, multifunksionale
Ka qenë e vendosur në katin e parë të ndërtesës së parë majtas, pasi në katin e dytë ishte Klinika Dentare dhe në të tretin banonin familje “reaksionare”, (të persekutuarat prej regjimit komunist) deri te beqarët, apo pensionistët. Si Ambulanca e Lagjes Nr. 9, por edhe reparti dentistëve, ishte e rrethuar me një nam të madh dhe të dyja bashkë kanë qenë tejet të frekuentuara, jo vetëm për banorët e zonës, por edhe të Tiranës. Si një pikë shëndetësore e rëndësishme kanë punuar aty mjekja patologe me origjinë bullgare, Dr. Cikuli, ajo spanjolle, Dr. Xhozefina, Dr. Flutura, infermieret; Roza, Peri, Ermioni, etj.
Koço Leka, doktori që përdorte motoçikletë, Dr. Nasi Bozheku, Rik Pavllo, (kirurg i njohur), Zenepja, infermierja e injeksioneve, me zërin e trashë karakteristik, Dr. Abdulla Beci, njëri nga drejtorët e saj. Ndërsa në Klinikën Dentare, kujtohen dentistet që, nga Aneta, (nëna e kryeministrit aktual Edi Rama), Melita, Shqipja, Marta e diplomuar në Sofje, Tasha, laborantja që fatkeqësisht nuk jeton më, si dhe N. Gjebrea, i ndarë nga jeta kohët e fundit.
Dyqanet bashkë me shitësit
Kanë qenë disa dyqane të rëndësishme, ku të gjithë “21-shat”, bënin pazarin. Ngjitur me Pallatin e Kuq (përballë Muzeut) ishte furra e pjekjes e njohur me Xhevon, me trekëndëshat e aluminit mbi tava, dyqani “Fruta-Perime” me Donikën e Mitro Krasensin, bashkë me to, Dyqani i Bukës, me Lenën dhe Bulmeti, me Ketin shitëse. Por, kryesori ishte blloku i dyqaneve poshtë atij pallatit në formë Z-je.
Në vijë të drejtë, ishin buka, bulmeti, ai ushqimor dhe mishi (gjiza e ullinjtë, shiteshin nga një derë mbrapa pallatit). Shitëset e bukës, Paqo, Eftalia, Stana, mamaja e Bogdan Zogoviç, (ish-mjek në urgjencën e Tiranës, aktualisht jeton në Podgoricë), apo Noc Krasniqi i Ushqimores dhe Bardha e Ninja, të bukës. Pastaj vijonte një kinkaleri ngjitur me tunelin dhe pranë saj, Xhiku, lustraxhiu që me dhjetë lekë, të shkëlqente këpucët…! I vetmi jashtë këtij kompleksi, ishte “Fruta-Perime”, me shitës Nderimin.
Përballë, diagonal (sot Banka) ishte “Fruta-Perime”, ku shërbenin Gëzimi, pastaj bashkëshortët, Fatimja me Fejzon. Pranë ishte Arka e Kursimit, ku paguheshin faturat e elektrikut, ujit e qiraja e shtëpive. Ngjitur, në katin e parë të kullës, me pamje nga jugu, ishte Posta me Omer Lamin, përgjegjësin, bashkë me gruan, Bibika, Faro Kapolin dhe Ylvijën. Në atë zonë, mungonte një dyqan vajguri dhe një farmaci. Pa vajtur te “21-shi” ishin Kisha Katolike dhe ajo Ortodokse, të cilat kanë shërbyer si të vetmet kulte fetare, deri më 1967-ën, kur feja u ndalua me ligj nga regjimi komunist i kohës.
“VETËSHËRBIMI”, i pari eksperimental në Tiranë
“Vetëshërbimi”, ka qenë hera e parë që është praktikuar një sistem shërbimi, si në marketet e sotshme në Shqipëri, “Gastranomi” te “21 Dhjetori”, (kështu njiheshin qendrat me grupime dyqanesh). Pikërisht, aty ku ishin më parë bulmeti, ai ushqimor dhe i mishit, u hap “Vetëshërbimi”, që si e kishte emrin, ashtu edhe veprohej: Të sistemuara në rafte, klienti merrte sendet ushqimore dhe i vendoste në një shportë, paguante te arka para daljes dhe largohej. Rita e bukur, Flora, Pina një grua e mrekullueshme dhe Dallandyshja, ishin nga shitëset e para të “Vetëshërbimit”.
MAPO dhe orët me autorizim!
MAPO, gjendej direkt pas kthesës ku ishte kinkaleria, me pamje ballore nga veriu, përballë stacionit të autobusit. Një Mapo e madhe, me dy hyrje, me banakë në formë U-je, ku gjeje gjithçka, metrazhe, veshmbathje, këpucë, etj. Ajo ka qenë shumë e frekuentuar, si e vetmja magazinë popullore e zonës, edhe nga periferitë, për shkak të ndalesës së autobusit. Në një periudhë kohe, në atë Mapo, janë shitur edhe ora dore me autorizim.
Vaja, ishte shitësja e metrazhit, e cila lajmëronte klientët kur furnizohej me kadife, shumë e preferuar nga të rinjtë. Kur para dyqanit krijohej konfuzion dhe në ndihmë vinin forcat e Policisë për të evituar dyndjen, shitja, zhvendosej mbrapa pallatit, ku hapej një derë e vogël.
“Permanenti”, ‘Qendra Estetike’ e grave
“Permanenti”, (apo siç njihej dhe shkruhej ndryshe në atë kohë, edhe si: “Ondulacioni”), ndodhej në krahun tjetër të rrugës, në katin e parë të pallatit, te stacioni i autobusit që shkonte për në Kombinat. Shumë e njohur dhe e preferuar, si e vetmja “Qendër Estetike”, në atë zonë, ishte gjithmonë plot me gra e vajza me, “skafandrat” e njohura të profesionit në kokë, të ulura në karrige, në pritje për të rregulluar flokët.
Miqësore e të sjellshme, gratë kujtojnë hungarezen Klara, gruan e radiologut të njohur Kosta Nano, Yllka Gëzdari, etj. Ngjitur me të, ka qenë edhe një dyqan i vogël, “Riparim çorape”, me Norën e bukur, vajzën e doktorit nga Shijaku.
Berberët me “orar unik”!
Berberët, tjetër grupim, tjetër famë e histori. Lokali ishte me pamje perëndimore, edhe ky në katin e parë të Pallatit në kënd me “Permanentin”. Me hapësirë të madhe, aty punonin njëkohësisht disa berberë dhe gjithmonë plot me të rinj, burra të të gjithë moshave. Krahas shërbimit të zakonshëm rruajtje-qethje, ishte edhe vendi ku, ziente diskutimi e dëgjoheshin ndeshjet e futbollit në radio.
I preferuar ishte edhe qëndrimi te bordurat e tij. Me berberët gazmorë e mikpritës, ishte krijuar një miqësi e veçantë: Nga Luftar Bregu (Tarja), Demi, Marku, Ziçja, Titi, Zihniu, Bilali, te Nazmi Dingu, i njohur si tifoz që mbante mbi pasqyrë foton e “17 Nëntorit”, kampion i ‘70-ës. Asnjë klient nuk largohej pa bakshish. Përveç të hënës, që ishte ditë pushimi për berberët, gjatë gjithë javës, lokali funksiononte me “orar unik”, një formë shërbimi, kur dyqanet nuk mbylleshin në drekë. Dyqani i “Berberëve” te “21-shi”, ka shërbyer edhe si pikë takimi dhe ku qytetarët linin porosi, etj.
Gjellëtore dhe Pastiçeri, bashkë në një kënd
Bashkë me një fotograf pranë që i ndante, por edhe i bashkonte, kanë qenë të vendosura në këndin e katit të parë të kullës së dytë, në të majtë të rrugës, Gjellëtorja dhe Pastiçeria. Gjellëtorja me pamje nga lindja dhe Mihali, ishte banakieri i lokalit bashkë me Navenkën, gruaja e Gj. Marashit, çifti me origjinë malazeze. Kishin edhe dy fëmijë, Kastriotin e Sllobodankën, nxënëse e “Petro Ninit”. Ndërsa përbri, me fytyrë nga veriu, ishte Pastiçeria me pak shkallë, ku shërbenin, Dizi e Suatja.
Riparim-Shërbimet, me sektorë të ndryshëm pune
Të ndërtuara pak më vonë, ato ishin dy komplekse tejet ndihmëse për banorët e zonës e rreth saj. Në drejtim diagonal, sektori i perëndimit, ishte i futur pas kullës së parë nga e djathta, ku gjeje Zdrukthëtari, Repart Elektrik, Axhusteri-torno, Saldime, etj., ku punonin mjeshtër të tillë, si: S. Halili, N. Kapoli, D. Hoxha, etj.
Tjetri, mbrapa pallatit “Z”, përfshinte të tjera kategori punimesh: Riparim-bravash, Riparim-çadrash, Biçikletash, Radio Tv., etj., ku ishin profesionistë, si: Skënderi, Fatosi (Tosi), i njohur nga llulla që mbante gjithë ditën. “21-shi”, ka pasur edhe “Pasurinë e Shtetit”, (ndërmarrja që administronte dhe mirëmbante pallatet shtetërore,)ngjitur me çerdhen, mbrapa shkollës “Sabaudin Gabrani” me Lefterin, përgjegjës dhe Xhevatin e Nailen, të njohur për zhbllokimin e oxhaqeve.
Pallatet dhe banorët, nga Marije Kraja, te Janaq Paço, e Skënder Anamali
I pari nga e djathta, menjëherë pas Muzeut, vinte pallati ku kanë banuar: Familjet e vëllezërve Paço, Janaqi, skulptori i njohur, autori i monumentit të Skënderbeut në Krujë dhe Androkli Paço, me dy vajzat, Fioralba dhe Inis; familja e sportistit të njohur, Halit Laçej me vajzën, skulptoren Arminda e, djalin, Fatmirin, avokatin; ish-zv/ministri Sali Kubati me gruan hungareze Irena, vajzën Suzana, që aktualisht jetojnë në Hugari; Marketinin, Maria dhe Antoneta të familjes Kola; Skënder Anamali, arkeologu i njohur me origjinë nga Shkodra, me fëmijët, Tritan e Lydra; profesori i frëngjishtes P. Kero, apo familja e Kol Goxhaxhiut.
Aty ka banuar edhe artistja e njohur, soprano Marie Kraja, me familjen dhe vajzën e saj, Ines. Po në atë ndërtesë, ka jetuar familja Shkurti, ajo Kapoli, me vëllezërit Nazmi, Xat e Ner, ajo e Raqi Notit, (Kryeinxhinierin e Kombinatit Ushqimor “Ali Kelmendi”) dhe Arben e Nora Noti, fëmijët e tij. Për banorët e pallateve në ato vite, të sapo sistemuar, përbënte kuriozitet, kur mbi apartamentet dhe kokat e tyre, fluturonin avionët që uleshin te Fusha e Aviacionit, aty pranë, që tashmë nuk është më dhe i përket vetëm kujtimit të së shkuarës. Memorie.al
49 Komente
Lini një Përgjigje
Më të lexuarat
24 oret e fundit
Javen e fundit
Blog Tema
Arkeologji shoqërore dhe urbane.Viti 1990 është pika e kalendarit Gregorian për shqipërinë. Para dhe pas pushtimit shpellar. Asgjë nuk do jetë më si përpara.Delikatesa e artë e fushave të grurit në verë,do thoshte Niçe.
Z. Zajmi, shkruani shumë bukur por me sa duket ka ndonjë pasaktësi në të. Janë haruar ca detaje. Kuptohet kohë relativisht e largët. psh Pas uzinës Enver ( në drejtim të jugut) ishte Puntoria Ushtarake( prodhnte vetëm veshmbathje për ushtrinë) dhe pas kësaj, NSHRG që qe ndërtuar pak më vonë, buzë Lanës. Tek kjo ndërmarje ishin punësuar kryesisht gra. Ishte ndërmarje robaqepsie (prodhonin këmisha)...
Sot quhet sheshi " Kemal Ataturk" !
Na cate trapin me keto shkrime pershkrimore pa asnje vlere analitike por vec nostalgjike. E kam jetuar ate kohe por nuk kam asnje nostaligji. Shihni nga e ardhmja njerez boll shkruajtet per te shkuaren. Te shkuaren lerkani hostorianeve te pavarur ta analizojne dhe jo surrogatove te Akademise
Dje? Po nuk ktheve kokën prapa, thyen turinjtë përpara.
Po ti pse i lexon? Nuk i jep dot urdhen privatit se cfare duhet me shkrujt, o palle!
Ka harruar Qamushin!!
Ka harruar edhe Toren
Jo vetem Qamushin por shume te tjere Ver Llapen .. Tit xhanin .. kicin... Shabon Qosen e plot te tjere
Aq të varfër dhe aq të organizuar Ku janë të gjitha ato ndërmarje që funksiononin në mënyrë perfekte. Pse dolën tepër të gjitha pas v.90-të? Ku përfundojë gjithë ajo pasuri? Ka ndonjë njeri të guximshëm t'ju japi përgjigje? Ku është pseudo demokrati Salqen që i zhduku të gjitha dhe mashtroi popullin me çekun e bardhë? Ne jemi popull dele që besuan në një kriminel dhe tani vuajmë pasojat. Kemi ulur kurrizin dhe presim "çekun e bardhë"dhe ato bjerë ne durojmë
Ne çdo diktature shume gjera jane perfekte. Mungon vetem "LIRIA".
Shume e sakte kjo qe thoni.Cercill thoshte pak a shume keshtu” Kapitalizmi ka mangesine qe krijon diferencime dhe dikush behet i pasur dikush tjeter mbetet i varfer ndersa komunizmi ka vecorine e shperndarjes uniform te varferise” Dy semundjet me te tmerrshme te njerezimit ka kaluar Tirana dhe vendi jone :Islamizimin otoman dhe komunizmin variantin aziatik.Prandaj nuk ngjit e mira ketu. Per mua lagja me mire ne Shqiperi ka qene lagja Kala ne Elbasan,lagje historike muzeale,familje te vjetra qytetare orthodokse te shkolluar,indeferent ndaj sistemit dhe teper te qete me sjellje qytetare te kulturuar.Rrugica poetike me kslldrem,shtepia vjetra ,vende pafund per te luajtur femijet perfshire muret e kalase,kishen,shkollen Kristoforidhi etj etj.Femijet kishin terreni ideal te nxjerre nga imagjinata per lojjra dhe per zhvillimin e fantazise. Njerezit,familjet ishin te lidhur kidhin jetuar prej qindra vitesh bashke dmth i njihjin nga gjysherit,baballaret etj.Jo si kjo qe thoni ju lagje e sapokrijuar me komuniste te devotshem nga Kuci,Kurveleshi,Tepelena te ndezur flake te kuq per te bere keq.Dmth kush ishte indi lidhes i kesaj zone qe himnizohet nje Marije .tjetra Hajrije,nje Zenel tjetri Kristo pa lidhje origjine ,kulture dhe diferenca formimi.Lagje aty per aty spiunonin njeri tjetrin.Konvikt pak a shume
Liria nuk fitohet me barkun bosh. Kur 50% e shqiptarve emigrojne per te mbushur barkun dhe oligarket perdhunojne shqiperine te dhjefsha lirine. Lirine te zgjedhes si te vdesesh thua ti
Une e mendoj ndryshe: LIRIA eshte te zgjedhesh si te jetosh.
Z. Zakmi! Fellini i ndertimeve e para pranë 21shit siç i Thonim ne çunat e athershëm. Filloi afër fushës së druve pranë Profit. Ishte viti 1956 sot janë akoma Palastes e vjetër me Zilla tê kuqe tek Sudia, Pallati 106/10 dhe pallati 107/12. Keni haruar edhe Institutin e Fiskultures, stadiumin e lojrave me dorë, Markaton e Mallarmé-perimeve të paren Business Venter në Tiranë, Ingjinjerine e Ndertimit, institutin e petrokimisë, instituti i energjitikësetj. Gjithashtu ke haruar edhe Dyqanet e Reja, Mozaikun, fushën e famshme të futbollit “Liceun“ shkollën 8 vjeçate Sabaudin Gabrani, sipër tek Berberi jetonte Anita Take me Agim Prodanin si dhe dy djemtë me të ndierin Kujtim Prodani, muzeumin e natyres etj. ?????
Anita me Agimin Kujtimin dhe djalin e vogel kane ardhur vone aty, rreth ‘85 - ‘86, me pare kane qene tek M. Shyri. Po nuk ka shkruar ndonje gje te madhe, pike shume e rendesishme ka qene shtepia botuese Naim Frasheri, me perkthyesit dhe redaktoret e njohur, me histori e personazhe shume interesante
Ke harruar Qamushin!!
Ke harruar Qamushin !!
Vetem ky Zajmi ka aftesine te ktheje ne legjenda ca mesues te zakonshem te nje shkolle 7 apo 8 vjecare te asaj kohe.
o pikepyetje po mesuesit jane ajka e kombit po ca te mbaje mend fuksat qe sdinin shkrim e kendim?!
dakord mer ti po ka nja 120.000 mesues, te gjithe legjenda jane? E kam fjalen qe te mos egzagjerohen epitetet kot me kot, se na bohen pak si shume legjenda e prape me koke ne mut jemi.
120 000 mesues jane me shume legjenda se nje zog i Tunes o kokrra injorantit.
Si ka mundesi qe ne xhdo ndertim ne kohen e PPSHs e paskan ber te burgosurit politik , po ndermarja 21 dhjetorit qe ishte me e madhja ne tiran flinte gjum , pastaj kta te burgosmit politik kan nejt ne burrel dhe spaç apo jo , mjaft o zhulca naj bet gjerat lemsh me shkrime bastardesh me genjeshtra te burgosur ne tiran nje grusht njerzish ishin , te burgosurit ordiner punonin neper pallate normal justifikonin buken e tyre mernin dhe pag ne fund te muajit , pse me djersen e atyre qe ishin korrekt me ligjet e shtetit do jetonin ishte llogjike mir kan ber , por shumica e pallateve ne tiran jan ndertuar me baza vullnetare , blloku , lagjia , ndermarjet e ndryshme benin pallate me pun vullnetare , te burgosurit ben pun si te ter shqiptaret , por nuk e ndertuan te burgosurit kte vend mjaft me genjeshtra maskarenjsh , ne kemi punuar dit nat neper vepra hekurrudha tarraca e kudo dhe diten e djel e benim aksion per te ndimuar fshatin , kta zhulcat qe shkruajn te burgosurit politik mer thon , te burgosur politik 5 mij veta kan qen puro politik nja 1500 ishin te tjeret ishin ordiner , te burgosurit ishin nje pik ne oqean , ata qe punuan ishin populli i ter burra gra , te burgosurit thot karagjozi , nuk po themi qe nuk kan punuar ata kan punuar si ter populli shqiptar , por te ter politik e ordiner nuk ishin me shum se 20 mij te burgosur sot kaq jan vetem per vrasje neper burgje dhe 100 her me shum se kaq jan shkelsa ligji por nuk i gjukon drejtesia se nuk egziston dhe nuk ka kush i kap bredhin neper televizione e neper Tiran si bosa , i thoni gjerat siç jan akoma si legena te bugosmit komunizmi lat nam popull gomar komunizmi ka 30 vjet qe nuk egziston komunizmi qe e mbajtet vet me thonj duke votuar qe ne pik te sabahut , vet e ruajtet vet e votuat si legena po ju e shani nuk shikoni perpara akoma aty e lidhni gomarin .
Si është e mundur t'i mbajë mend gjithë këto emra njerëzish dhe ndërtesash?! Vetë kam banuar te ura, pranë shkollës "Vasil Shanto", përballë shitësit të njohur të fruta - perimeve, Dautit. Megjithatë shumë gjëra më kanë dalë nga kujtesa. Autori ka lënë pa përmendur vetëm fushën sportive të "Xha Tomit" ku zhvilloheshin shumë ndeshje volejbolli. 21 Dhjetori ishte po ashtu një pikë kyçe e unazës. Që takohej me autobuzat e linjës Kinostudio - Kombinat. Ajo epokë ishte një periudhë e paparë zhvillimi, por njëkohësisht edhe shtypjeje.
Zonje apo zoteri. Shitesi e kishte Gaqo ndersa Dauti dhe Ane qe ishin bashkshorte e kishin dyqanin te Stadiumi.
Z.Zajmi! Ndërtimet e para pranë 21shit siç i thonim ne çunat e atëhershëm. Filloi afër fushës së druve pranë përoit të vogël. Ishte viti 1956 sot janë akoma pallatet e vjetëra të parat me tulla tê kuqe tek Sudia. Ishin Pallati 106/10 dhe pallati 107/12 ku jetonte ish legjenda e futbollit shqiptarë Panajot Pano, Bujar Kapexhiu dhe deri tek Ambasadat etj. Keni haruar edhe Institutin e Fiskultures, stadiumin e lojrave me dorë, Markaton e mallarmé-perimeve, të paren qëndër tregtare në Tiranë, inxhinjerinë e ndertimit, institutin e petrokimisë, instituti i energjitikës, shtëpia botuese 8 Nëntori, rajoni 2 i Policisë, Studiot e piktoreve dhe skulptoreve, pallatet e berdha me silikata, ku strehoheshin profesoret e gjuheve të Husky francez, gjerman etj. Gjithashtu ke haruar edhe Dyqanet e Reja, Mozaikun, fushën e famshme të futbollit “Liceun“ shkollën 8 vjeçate Sabaudin Gabrani, sipër tek Berberi jetonte Anita Take me Agim Prodanin si dhe dy djemtë me të ndierin Kujtim Prodani, muzeumin e natyres etj. Kjo lagje ishte me të vërtetë, një lagje që hapi fillimin e Tiranës moderne. Unë jam krenar që kam lindur dhe jetuar në atë lagje. etj. etj.
m 82 spostun polikumin te 21...deget elektrike ,elektronike,nderlidhje..tani o bo kolegj turk m duket...e bojshe m kome ka stacioni i trenit...shpia ime..perballe glozhenit..21 ish perle...me aq sa lejote koha...u hate pacja te rosticeria ...amon amon...tani o bo ceceni komplet...tirona per tironsit..ish kinostudio..sheshi skenderbej...zogu i zi...kominati...xhomlliku..brryli...lapraka...21...ali demi...tani kane bo astir...postir...pordhe me rigon mo...kan zdryp tokat e xanuna...tirona duhet ta rute autoktonine e vet...si cdo qytet europian...po kur zbriti shpellari i vidicolit...e boni lesh e li...
Eh mo TIRONCI! Në kohën e lavdishme në Tiranë rronin tiranasit dhe dy-tre të tjerë, tani gjithë të tjerë dhe nja dy tiranas.
Tirona e ruajti autoktonine e vet pasi titonsit nuk kane ndryshuar dhe vazhdojne te jetojne ne rrugicat e tyre.Disa e kane dhene token per te bere pallate e disa vazhdojne duke jetuar ne shtepi me qerpic. Zoteri ne kohen tone deri ne vitin ‚90 ata qe vinin ne Tirone qender (rruga e Durresit,Kavajes,Tirona e re,) nga Kombinati,Lapraka.Varri i Bamit,Xhamlliku,Ali Demi dukeshin si njerez te eger ne krahasim me ne dhe lagjet e vjetra tironse i ngjajne atyre turke nqs ke qene ndonjehere ne Turqi. Kur thua jam tirons e lidh me modernen dhe nenkupton nje cun tirone bulevardi qe ndiqte moden,muziken,sportin,gjuhen e huaj aty merrje sa mundeshe kulture perendimore dhe jo neper rrugica. Sigurisht pas vitit 44 Tironen e zabtoi Jugu dhe tani Veriu po dhe tironsit vete te ardhur jane nga fshatrat e Tirones nga Arbana, Stermasi, Fagu,Prushi,Ndroq,Peze,Vaqarr etj dhe Tirones i dha nje zhvillim dhe mberritja e dibraneve pasi Dibra ne ate kohe ishte qytet disi i zhvilluar per kohen dhe Tirona eshte nje qytet historia e se ciles fillon pas shpalljes kryeqytet ne 1920 dhe per turistet ofron arkitekturen italiane ne qender dhe Pazarin e ri te te cilit eshte vene dore se ai deri ne vitet 90 ishte tmerr. Tani me te mirat dhe te keqijat e saj eshte nje qytet modern ( pa parrulla per partine pa citatet e krimineleve qe e drejtuan, pa fuksa) dhe nje te tille ne e kishim enderr.
E keni gabim zoteri. Ne kohen e lavdishme ne Tirane jetonin nje grusht tiranasish etnik qe njiheshin per bujarine dhe ndershmerine e tyre. Tirana keto 80 vitet e fundit eshte felliqur.
Zoteri ketu nuk behet fjale per bujarine dhe per ndershmerine e tironcave dhe nuk e ve njeri ne dyshim. Edhe ata qe kane zbritur pas vitit 90 jane viktime e izolimit total nga diktatura dhe sic ne tironcit ju sulem Europes per nje jete me te mire ashtu ju sulen dhe ata Tirones. Ka dhe nga ata njerez te ndershem qe rrine te ushtari i panjohur dhe presin dike ti punesoj sic presin per pune shqiptaret ne sheshin Omonia ne Athine. Thjeshte tiranasit kane kulture orientale te huazuar ndaj dhe tek ne feja nuk ka luajtur kurre rol vendimtar ne komunitet. Mire keq Tirona eshte nje qytet modern metropol per permasat e Shqiperise ku bashkjetojne njerez te krahinave te ndryshme sic bashkjetojne shqiptaret me turqit,marokenet,indianet,serbet,italianet ne Paris,Londer,Berlin,New York.
Një nga vendet më të bukura të Tiranës. Katrori shallvare, rruga drjt bankës, deri tek rruga è Kavajës, zbrisje poshtë deri tek 21 shi, pastaj j majtas deri tek ura prap majtas deri tek ekspozita dhe prap tek shallvare. Ky katror è përmblidhte gjithë zonën ku njiheshim me njeri tjetrin edhe se të pyesnin për njeri ishim në gjendje të përgjigjeshin aq mirë njiheshim me njeri tjetrin. Banon tëk kinema Dajti, tek 21 shi, të shkolla konferenca, tek Saubadin, tek rruga è Kavajës, tek nlrg, tek ambulanca, etj etj të pergjiqeshim për kedo që na pyesnin. Tani nuk njohim ata që kemi në shkallë ndryshuan kohët edhe njerëzit. Kujtime të bukura për këto lagje ku u rritëm dhe krijuam shoqëritë e para të jetës tonë të rinisë.
Unë personalisht i vlerësoj shkrimet e z.Zajmi dhe ato përveç nostalgjisë për të gjithë ata që kanë jetuar në këtë hapësirë që konturon ai,kanë dhe një vlerë historike.Është për t’u habiur me memorjen e autorit të këtij shkrimi. Sigurisht ka mjaft vënde që mund të plotësohen nga ata që i kanë përjetuar vetë. Unë s’mund të haroj kopështin e fëmijëve ngjitur me kishën katolike.Gjithësesi sejcili ka të drejtën e vet, nëpërmjet komentit të sygjerojë,a të shtojë çfarë është haruar realisht dhe ja vlen të përmendet, për t’a bërë më të plotë këtë shkrim të z.Zajmi.
Perse ne titull: "Historia e panjohur..."? Ka shume persona qe e njohin dhe mund te shtojne shume kujtime te tjera per kete zone te Tiranes, por edhe per zona te tjera. Nese mund te me pergjigjet autori Zajmi, desha te di ne çfare viti jane mbyllur varrezat te Varri i Bamit dhe jane hapur ne Sharre e ne Tufine? A koinçidon me vitin e fillimit te punimeve te 21-shi, siç e ke shkruar ne fillim?
Asnje nuk shkruan see 21 dhjetori eshte ditelindia e Josif Visarjanovic Stalinit e per nder te tije ju vu emri kryqezimit :21 Dhjetori ., e keshtu vazhdon te quhet
E ka shkruar autori i shkrimit ne fillim.
E ka shkruar ne fillim te ketij shkrimi vete autori.
Or Yvil e kam jetuar ate kohe dhe them mos ardhte kure ,per cfar nostalgjie na tregon ,qe nuk kishim nje pale atletike dhe ato te Durresit me lecke te mbytnin nga era e keqe ,dakort ata ato mesuese duhet me pat respekt se na shkolluan e edukuan ,po dhe inxhineret ,drejtoret ,por habitem kujt ja kujton keto ,se te gjithe ata ato qe jetojne sot i dine te gjitha rrugicat e 21 Dhjetorit si dhe dyqanet ,pallatet ,shkollat ,ambulancen ,shoferet ,fatorinot e autobuzave ,sot Tirana eshte mbushur me cecene ,une per vete kur vije ne Tirane me vjen per te vjelle kur shoh cecenet neper rruge ,e kane dhjene qytetin tone ,duke bere shuren neper coshe pallati e peme ,Yvil duhej qe ti te shkruaje se kush qelbi Tiranen tone te dashur ,kam lexuar disa shkrimet e tua ,por asnjehere te thuash se pisllekun na i solli malokeria me ne krye kriminelin Sali Berisha
C’me kujtoi Meliten, dentisten e bukur. Qefleshe e madhe, e pallonte nje shoku im. Edhe per keto histori duhet shkruar, jane pjese e jetes.
Dhe ti tamom xha Jaho qenke. Une kete dentisten nuk e njoh po dhe sikur si mund te shkruash keshtu. Ajo mund te kete krijuar familje dhe mund ta lexojne femijet e saj. Te gjithe kemi pasur dashnore ne Tirane edhe sa here te kete shkrime duhet te themi kete e pallojsha une e kete i shoku im. Hajde pall 21-ishi hajde.
Ke shume te drejte, une ia futa kot ne fakt sa per gallate. E pranoj se jam “palle”. Si t’ia bejme ta fshijme komentin tani? Ja mos e lexon ndonje nga staffi dhe e fshin.
Z.Zajmi,..faleminderit.. Dhe ju komentueseve nostalgjike te lagjes..21 Dhjetorit.. Eshte jo thjeshte nostalgji..por dhe kulture,qyteteri .etj
Sh.bukur.. Ta kishe shoqeruar dhe me nje aktiv fotografik...do ishte akoma me bukur..
Nuk ke përmendur vargun e shtëpive njëkatëshe, nga kryqëzimi deri te parku i autobusave. Ishin ndërtuar me pupulite, ndërtimet e para në atë zonë. Në një nga ato hyrje, që ishin kurriz më kurriz me njëra-tjetrën 4-5 familje, ka jetuar aktori i madh Sheri Mita. Një familje e mrekullueshme. Në rrugën prapa këtyre njëkatëshe, filluan u ndërtuan shtëpi private, vila me oborr e pemë, rrethua me mure. Këta ishin zyrtarë, intelektualë... kurse tek shtëpitë me popullit jetonin familjet e punëtorëve të Kombinatit, të uzinës mekanike, të shoferëve...
O Uvil, kam lexuar disa nga keto shkrimet e tua. Me sa shoh ti i ngaterron periudhat e ndryshme. Ndofta perzien ato qe ke degjuar nga paraardhesit me ato qe i ke jetuar vete. Familja ime eshte vendosur ne ate zone ne korrik te vitit 1962. Shkolla "S. Gabrani" ishte funksionale prej nje ose dy vitesh me pare. Si kjo ke edhe pasaktesi te tjera jo te vogla. Zona e mori emertimin 21 Dhjetori nga emri i ndermarjes se ndertimit. Pallatet mbrapa kullave (duke shkuar drejt perendimit, pra drejt Kombinatit kane qene te gjitha dy kateshe, me ndonje perjashtim tek 2 ndertesat perballe ish uzines Enver ku kishte nje shkalle me 3 kate, dhe jo 4-5 kateshe). Perballe apartamentit te M. Krajes ne vitet 1962-64 ka pas jetuar familja e Petro Zhejit dhe Besa Imamit. Me vone ata u transferuan tek rruga e Durresit, ku kindi edhe i biri, Arturi. Per pijetoren e Rrem Vrapit e shof qe i a fut kot. Dyqani i Rremes ka qene i vetmi dyqan privat fruta --perimesh ne ate kohe. Ai ka patur tre ambiente. Fruta-perimet ishin nje mbules per aktivitetin e tij kryesor qe ishin pijet dhe mezet. Por keto sherbeheshin vetem naten dhe klienrtet qe hynin aty ishion punonjes te sigurimit. Ai kishte nje grua qe i sherbente b( emri i saj nuk me kujtohet porse e di qe ishte emer ortodoks. Me sa di une e gjithe ndertesa dykateshe ishte e familjes Vrapi, pra edhe furra e pjekjes kishte qene e tyre. Ne fillim te viteve 60 ka qene nje burre furrepjekes. Xhevo erdhi me vone. Me duket mbas vdekjes se Rremes, dyqanet u shtetezuan. Shitesja me tmerreshme e bulmetit ka qene nje grua me emer Katerina. Kur i vinin fuçte me gjize nga magazina ajo e mbyllte dyqanin dhe e hapte mbas dy oresh. Njerezit i bertisnin " po boll i shtove uje gjizes, moj e mjere!" Me vone kalamajte i vune emrin Çita, (si emri i majmunit te Tarzanit). MKisha ortodokse u ndertua ne vitin 1966 dhe u inaugurua me meshen per vdekjen Papa Ioani Vodica (i jati iJosif Pashkos). Pak kohe mbas kesaj doli "nisma" e gjimnazeve te Durresit per te mbyllur objektet e kultit. etj. etj,.
U bo vite qe kam ik dhe jam kurioz me dit per fushen e zeze te polikumit. Pothujse cdo te Diele kishte neshje me pare. Rrezik se i ka dale "pronari" dhe e kan dhi me pallate.
Vetem shqipot mund te bejne, histori te tilla, berber Xoni, kepucar Qemoli. Edhe per ke, per kryeqytetin. Mendo te beje amsterdamasi a parizieni nje histori te tille.
Qaje 21 e cdo gje tjeter e ka pushtu maloku,ne emer te pseudo demokracise u kthyem 100 vjet mbrapa,ka pas te drejte Qazim Mulleti,po ra katunaria ne qytet atdheu eshte ne rrezit. Ne Tironcit u privuam nga kujtimet tona,andej nga vine shpellaret vetem ca eshte ber me mire duke pare ku kane qene,ne humbem cdo gje,qe te kuptoni ca eshte maloku shikoni Kamzen si eshte,votoni prap per Salihin.
Kryeqyteti, për nga funkcioni i tij, mbushet me ardhacakë. Dikur që nga Enver Hoxha dhe gjithë Byroja Politike, pastaj nga elita kulturore dhe deri te oficerët dhe të tjerët ishin ardhacakë. Gjithnjë kështu.