Te fundit
Ali Pasha, përbindëshi më romantik i historisë
17 Gusht 2023, 22:40Kulturë
TEMA
Nga Maria Thermu
Nëse shprehja “Pasha në Janinë” ka sot kuptimin e jetesës së mirë dhe të moskokëçarjes, në fund të shekullit të XVIII, fillim i shek. XIX, kjo referencë mund t’u kallte datën shumë njerëzve. Sepse Ali Pasha i Janinës, i ashtuquajturi “Luan i Epirit”, nuk ishte as si njerëzit e tjerë dhe as si hegjemonët e tjerë. Gjysma e hapësirës greke, tronditej në themel, kur ai tërbohej. Armiqtë e tij nuk gjenin dot mëshirë, por as miqtë. Madje edhe Porta e Lartë në Stamboll ia kishte frikën, ndërkohë që në Europë po lindte legjenda e tij.
“I vetmi kolos i shekullit të XIX, që mund të krahasohet me Napoleon Bonapartin, është Ali Pasha i Janinës”, shkruante Viktor Hygo në 1829-n. “Ali Pasha është përbindëshi më romantik që lindi ndonjëherë Historia dhe një nga tmerret më të bukura, që lindi natyra”, pat shkruar gazetari francez George Hoffmann në 1822. Jeta e tij, një roman marramendës, që u rrëfye jo vetëm përmes shkrimesh të shumta, por edhe u pasqyrua në qindra portrete – piktura të atij e të njerëzve, që kishte pranë.
Një galeri, veprat e së cilës u rrek t’i mblidhte Anastasios Papastavru, ish - Kryebashkiak i Janinës, në mënyrë që të përfshihen për herë të parë në dy vëllime me titull “Ali Pasha. Nga hajdut në hegjemon” (Botimet Apiratan), vendosin lexuesin në botën e errët, plot intriga e krime të oborrit të Ali Tepenlelliut. Edhe vetë shkrimtari, e karakterizon veprën e vet “galeri alipashakçe”! Si mund të ishte ndryshe, përderisa Ali Pasha bashkë me Marko Boçarin, kanë numrin më të madh të portreteve të pikturuara në Greqinë e shek. XIX.
Portretet e Ali Pashës janë vepra të piktorëve të shquar të kohës së vet, por ka dhe shumë portrete të mëvonshme. Pamjen e tij, por edhe skena nga jeta e vet, mund t’i ndeshë ndokush kudo: nëpër tablo pikture, në vizatime të thjeshta artistësh popullorë, në qëndisma, në karta letrash, në vepra druri, në porcelan, në qilime, në kuti duhani, në stoli zbukurimi, në figurat e Karagjozit e gjer në postera. Pasi Ali Pasha qeverisi vendin e vet për 33 vjet me ashpërsi, totalitarizëm, duke pasur juridiksion të plotë mbi jetën e vdekjen e nënshtetasve të tij, pushtet që e përdorte shpesh.
Sipas autorit të veprës së tij: "gjithë jeta e Aliut ishte një kontrast. Kalonte njerëz në hell dhe në të njëjtën kohë i falej eshtrave të pater Kozmait. Shkatërronte fshatra të tërë dhe paralelisht ndërtonte kisha. E donte gruan e tij të parë, por në të njëjtën kohë shkaktoi vdekjen e saj. Vishej me rroba luksoze dhe ndonjëherë me rroba lypsari. Ishte analfabet, por mbështeste arsimimin grek. S’i trembej syri në betejë, por tmerrohej nga vetëtimat e bubullimat. Sillej në mënyrë poshtëruese ndaj djemve të tij, por u ndërtonte pallate. Ishte i pamoralshëm, por edhe i patutur në çështje morali, i drejtë, por edhe egoist i padrejtë, i dhënë pas parasë, por edhe dorëlëshuar".
Në portretet e tij, piktorët shkrinin gjithë mjeshtërinë, por shumë pak arritën të portretizonin Aliun e vërtetë, atë që mbeti në histori. Portretet e tij me mjekrën e bardhë, të mirëmbajtur e të gjatë, shpesh me llullën e famshme në dorë a nargjilenë dhe tunikën me gunë rreth e rrotull, të japin ndjesinë e një plaku dashamirës e të shëndoshë. Hunda e tij e madhe dhe e kërrusur gati nuk tregohet dhe vështrimi i tij flakërues, që fliste shumë më tepër nga goja, rrallë duket.
Gjithë njerëzit e tij të afërt, nga nëna e tij e përbindshme Hamko, motra gjakpirëse Hajnica, të bijtë me gratë e tyre e të tijat, haremi me virgjëreshat, të privilegjuarit, por edhe rivalët e vet, janë pjesë e kësaj historie të ilustruar. Bashkë edhe kapedanët grekë, suliotët e përndjekur dhe viktimtat e tij, anonime ose me emër si zonja Frosinë, dashuria e tij për të dhe mbytja e saj në liqen. Të pafundme janë portretet e Vasiliqisë, dashurisë së fundit të madhe të Aliut – ai ishte 65 vjeç dhe ajo 15 – që himnizojnë bukurinë e saj.
Megalomania
Megalomania e tij s’njihte limite, sikurse edhe oreksi për luks e mondanitet, që e “paguanin” në masë të madhe vasalët e vet. Pat blerë tre karroca shumë të shtrenjta nga Europa; stoli e gurë të çmuar, pëlhura luksoze, pasqyra të gdhendura hollë, kristale e porcelane nga dyqanet me të mira të kohës së tij, që ndodheshin në Romë, në Trieste, Venecia, Paris, Liburn, por kryesisht në Vjenë. Në kryeqyetin austro-hungarez, administratori i financave të tij, Stavros Ioanu kishte një degë bankare, që e drejtonte i biri, Giorgios Stravru, i njohur më pas si bamirës i Greqisë. Ai ekzekutonte porositë, që i dërgonte i ati.
Në prill 1814, bleu nga Nailing, një nga argjendarët më të njohur në Vjenë, “një gur unaze brijan 17 karatësh”, që u pagua gjysma nga Aliu dhe gjysma nga taksapaguesit e timareve. Në gusht 1817, blen gjëra mjekësore dhe “muzikë’’. Vitin tjetër, ngarkon Luka Vajën t’i sjellë nga Vjena giulesi (vaj trëndafili), plumb, punime ari të qëndisura dhe objekte të tjera, që u paguan nga taksa bujqësore e Zicës.
Për të birin, Muhtarin, porositi sërish nga Vjena “një kuti tabakoje me kapak të ngjitur ari, fildish dhe diamante, që të kushtojë deri 2000 groshë” dhe për vetë atë “një hasan (veshje për kalin) si e kadiut, por shumë më e pasur, në çdo kuptim, dhe të ketë thekë”. Të gjitha këto u plaçkitën pas vrasjes së tij në ishullin e Pamvotidës në 1822, por kanë mbetur endje mjaft objekte personale në Greqi e jashtë. Nga dëshira e tij e papërmbajtur për të njohur gjëra të reja, bleu një aerostat, por demonstrimi i tij në dasmën e të birit Salih në Janinë në 1803, rezultoi në dështim të plotë, përderisa mori flakë e u bë shkrumb e hi. I pranishëm ishte dhe poeti Ioannis Vilaras, që e përshkroi ndodhinë: “Ku jeni o njerëz! Mblidhuni/Kudo qofshi, rreshtohuni/Mrekullinë e madhe shikojeni/Përmbyset sfera poshtë e lart/Dhe menjëherë merr zjarr nga pas/Ngatërrohen mes tyre vllehët/Hidhen e ulërasin si zhapikët”.
Mizoritë
Ali Pasha ka në ngarkim shumë genocide, vrasje e shtazëri të çdo lloji. Një jetë e mbushur me gjak, akte mizore, tortura, pazare me skllevër, plaçkitje dhe tmerre; hidhte të dënuar me vdekje në kafazin me leopardin që kishte në Janinë dhe ndiqte shfaqjen e frikshme. Gjatë luftimeve të shpeshta me suliotët, 20-30 koka njerëzish priteshin një më dy në rrugët e Janinës.
Udhëtari Thomas Smart Hughes, shkruan që kur dëgjoi në Lefkadë që e krahasonin Aliun me tiranin legjendar të Epirit, Eheton, i cili e kishte zakon t’u priste hundët dhe veshët kundërshtarëve e t’ua hidhte qenve të tij; Aliu ishte pasha-aga akoma më i përbindshëm. Sipas Hughes, midis pazarit të Janinës dhe kalasë, ndodhej një rrugicë, ku bëheshin për demonstrim ekzekutimet më të tmerrshme: “Digjnin njerëz në zjarr të avashtë, i kalonin në hell, i rrjepnin të gjallë, u prisnin duar e këmbë dhe e linin kështu viktimën, derisa të jepte shpirt”.
Ali Pasha kujdesej për veten e vet deri në ekstrem. Ndonëse kishte fizik shumë të fortë, vetëm në moshë të vonë vuante nga një artrit i lehtë, ishte paranojak me sëmundjet. Nuk ka pasur hegjemon të kohës së vet, që të ketë pasur më shumë doktorë se Ali Pasha, të cilët merrnin shpërblime të majme dhe gëzonin privilegje të larta, visheshin me rroba të kushtueshme, qarkullonin në qytet me kalë dhe me ombrellë.
Spiunët
Me gjithë këto, nuk është e çuditshme, që Ali Pasha frymëzoi letërsinë e muzikën në Greqi e jashtë, me vepra teatri në vargje si ajo e Rangavisë, Valaoritit, Vernardakit, etj., melodrama europiane, tragjedi e opera që u prezantuan në skenat më të mëdha të botës. “Madhëria e tij është 60 vjeç, shumë i shëndoshë dhe jo i gjatë, por me fytyrë të bukur, sy të kaltër e të shndritshëm dhe mjekër të të gjatë e të bardhë… Nga paraqitja e jashtme, nuk mund të kuptohet karakteri i tij i vërtetë, pasi është një tiran i pamëshirshëm, i fajshëm për mizoritë më të tmerrshme, trim dhe ushtarak i shkëlqyer, aq sa e quanin “Bonaparti otoman”. Aq sa i suksesshëm, po aq barbar është, përderisa pjek kundërshtarët e vet”, shkruan Lord Bajroni në 1809 në letrën drejtuar nënës së tij, pas njohjes që kishte me Aliun. Një vit më vonë, do të takonte në Tripoli të birin e Aliut, Veli Pashanë, guvernator të Moresë, i cili ishte miqësor me të në masë të ekzagjeruar, përmend në letrat e tij.
Aliu kishte të paktën katër hareme në Janinë me 300 gra, një në Tepelenë me 60 dhe dy më të vogla në Prevezë e Konicë. Vajzat e haremit i quante “çupat e mia” ose “vajzopulet e mia’’ dhe ua dinte emrat të gjithave. Rrëmbimi i vajzave të reja, si edhe i djemve për haremin e burrave bri atij të grave, bëhej nga njerëzit e tij të besuar. Kishte krijuar një shtet të ashpër policor dhe unik në perandorinë otomane për rrjetin e spiunëve dhe gjurmimeve. Momentin e fundit arriti të shpëtonte nga haremi i djemve të Aliut e të mos bëhej “ganimid” (ose jusufaki) edhe bashkëthemeluesi i mëvonshëm i Filiki Eterisë, Athanasios Cakalof.
Tovima.gr - Përktheu: Eleana Zhako
26 Komente
Lini një Përgjigje
Më të lexuarat
24 oret e fundit
Javen e fundit
Blog Tema
Vetem halet helene nuk mund te vleresojn Aliun. Me qindra shkrimtar,ambasador,poet,historian,udhetar nga Franca,Anglia,Danimarka,Prusia,Austria etj vleresonin shtetin administraten kulturen qe krijoj Aliu ne nje cep te Ballkanit. Shqiperia e Jugut ishte me e sigurt sesa Anglia thote Bajroni. Janina kryeqyteti i Shqiperis sipas udhetareve te kohes ishte modernizuar shume dhe Aliu i kishte kerkuar konsullit te Danimarkes edhe ngritjen e nje universiteti. Ishte njeri i madh i cili kerkonte te arsimonte gjithe pashallekun. Kishte shume armiq si Anglezet,Francezet,Ruset,Turqet prandaj ishte edhe i ashper. Ishte koha kur ne Suedi e Danimark po te vidhje te prihej koka.
Ky ngjane më shume me një terrorist ose diktator... Ky nuke ka fare të bëne me një udheheqes larg pame ose që luftone për një ide. Ky duke thjesht një hajdut, kiminel i zakomet i përondorise Otomane, dhe kaqe.
Me vjen krupë , turp e tmerr kur mendoj se trajtohet si figure historike ky antinjeri .
Te tille mostra kriminele grabitqar,gdhe aziatik,hileqar dhe te pangopur nxjerr vendi barbar.Keshtu dhe Enveri apo dhe te tjeret me masa te ndryshme
Dmth me plot kuptimin e fjales burre i poshter tipik fshatar injorant .ku i kemi dhe sot ktu njesoj maloket e tepelenes dhe tropojes .rrace nuti te peshtire deri ne gen .injorante dhe kapadai.
E ke gabim or lum miku. Koha qe e tille dhe skish si veproje ndryshe. Ka shume merita po dhe te meta.Ka tall karjanin me ke i dilte para dhe ste bente per burre njeri... Pa ndihmen e tij sdo jepte rezultatin qe solli revolucioni qe u be ne Greqi. Po ti kishte kanalizuar ca gjera me mire do ishte ndryshe dhe per ne shqiptaret. Respekt per ket burre
Aliu nuk u fut ne konflikt me turqine per ceshtjen shqiptare, ai se kishte fare idene e kombit dhe pavarsise. As revolucionin grek nuk e solli ai. Greket shfrytezuan sherrin e tij me turqine dhe u ngriten e fituan pavarsine, me mencuri jo me injorance si Aliu.
Or ti je tu ja fut pordhes kot. Kush i nisi Xhavellat dhe Andrucon andej? Po Kolokotroni, Bubulina me ke bashkepunonte? Lexo studjo e pastaj shkruj or ti pordhe hesapi
“I vetmi kolos i shekullit të XIX, që mund të krahasohet me Napoleon Bonapartin, është Ali Pasha i Janinës”, shkruante Viktor Hygo në 1829-n. Korrigjim : Kjo me siper eshte mashtrim! Hygo krahason me Napoleonin Mehmet Ali Pashe Kavallen , qe ishte nga Zemblaku i Korces dhe qe u be Kedif i Egjiptit dhe Sudanit, me pastaj Mbret i tyre.
E bukura dhe perbindeshi?!!!
Ali Pasha kriminel dhe mizor, nje shqiptar i vertete.
Ik o derezi lexo ndonje faqe histori... gjenoncidi armen per shembull?
Ik or gabel ndrro emer se ai qe ke vene lart ju ça farfallen ju evgjiteve gre qire. Ju del gjumi dhe naten nga frika e tij o bythari i papuse. Vajin e bithes mos e harro kur te çpoheni me Janullen
Kaq tmerr i ke shqiptaret o evgjit gre qire me pseudonim turk sa besoj duhet te kene cpuar familjarisht. Ska arsye tjeter... Te fala Janulles dhe lyeje me gjize sumen para se ta takosh
po qytetin me te zhvilluar te asaj kohe Voskopojen kush e shkaterroi?
Istori e gabuar greke Ska Patrick fare lidhje me greker
Ky ishte nje pler nje mut muti qe as me goj se meriton ta zesh , nje pusht i dhen mas grekut si legen , ishte ndihma e kti muti qe u ngrit shteti grek dhe ndima e çamve qe sot qahen pjesa ktej shqiperis se i theren kushurinjt e vet bashk me zerven ne krye çam dem baba dem , çamet ton i zuri halli e bejn antigrekun por mostrat kushurinjt e ktyre sulmojn me shum shqiperin dhe jan antishqiptaret me te terbuar , greqia nje shtet muti i ngritur me shqiptar muter qe kan mohuar kombsin e vet , historit e turpit dhe te tradhtis .
Kafsha Ali , krim qe trajtohet njeri . Pull- asg
E habitshme sesi ne shekullin e 21 pelqehet ende nje hajdut qe s'dinte shkrim e kendim, nje te pashpirt qe dinte vetem te vriste. Ismail Qemali e cileson Ali Pashen si njeriu qe preu fidanet e fisnikrise shqiptare, pasi ky bastard vrau fisniket e Janines, gjirokastres dhe beratit. Cfare cilesish te ketij njeriu mund tu rekomandosh te rinjve te sotem, injorancen, ashpersine, dredhine apo pashpirtesine?
NJË PËRBINDËSH NUK MUND TË JETË KURRË ROMANTIK
Ali pasha njeriu me largpames qe ka patur historia e atehershme, pa cka sot duket si terrorst figura e tij. fakti qe dhe armiqte e Ali Pashes ne Greqi i kendojne Aliut dhe sot e kesaj dite. ishte normale per ate kohe qe Aliu bete vrasje pushkatime sepse ne ate kohe njerzit te vrisnin edhe pse vidhje nje krah bar apo nje dore me qershi.
Aliu dhe shum shqipfoles myslyman qe i beri sulltani ,,pashallar ,,bejler ,vezira kryevezira ,jenicer ,,,,,, kan ber qejf,,,, kan qeverisur p. osmane ,,,,,,,vetem rajat ,,orthodhokset ,,,, kauret kan paguar harace ,,,dhe skishin te drejta si sunitet ,,,kjo eshte e vertet ...
Ky eshte problemi juaj, s'keni komb! Dhe ky s'eshte faji yne. Te fala janulles. Marko Boçarit i rrun loqen ti. O i pakomb!
Nuk marr përsipër eskluzvitetin e të vërtetës. Sjellim vetëm opinione nga këndvështrime dhe burime të ndryshme. Ali Pash Tepelena duhet marrë në kompleksin dhe rrethanat historike të kohës kur jetoi. Tiran, po tiran , madje edhe jashtë çdo lloj imagjinate . Por kur flasim për Aleksandrin, Nerone-n, Atila, Cesare, Pjetri i Madh, Napoleoni, inkuzicioni fetar mesjetar , esplorimet spanjolle e portugeze, studiohen për madhështinë e veprave të tyre shumë dimensionale. Pa ç'ka se disa prej tyre kanë zhdukur qytetërime, deri në shkatërrim të kulturave botërore. Aliu për nga rëndësia nuk është i nivelit të tyre. Por ka një rol të rëndësishëm në hapësirën e perandorisë otomane. Krijoi një autonomi të kufizuar nga Stambolli. Gjë që askush më shumë se Ai, nga Krimea deri në brigjet joniane nuk arriti të bënte kundër perandorisë. Përderisa është një personazh shumë i lakuar nga personalitete të kohës, shumë i cituar në libra historike dhe dorëshkrime , mendoj që ka rëndësi të veçantë. Nuk besoj se një veprim i ngjashëm , por në cilësinë e një konti, lordi apo dukati , duke i marrë me forcë pronë e gjë një fshatari, do ketë këtë impakt te lexuesi. S'e kuptoj pse për një figurë shqiptare përkufizimi mizor, tiran etj, na qenka medoemos i duhuri ?
Dakord me ju me sipër, por bëhet bilanci: cfare prishi dhe cfare solli...
Ne fakt kjo ishte ajo koha kur Mehmet Ali Pasha i Egjiptit, Ali Pashe Tepelena dhe Bushatllinjte ishin ne pikun e tyre, por qe Europianet perendimore si gjithmone i ndaluan te benin bashkimin, sepse kam lexuar turq qe e thone, ishte nje kohe qe shqipetaret u bene gati te merrnin gjithe kete rajon dhe gjithe zonen e Perandorise Ottomane te bashkuar ta kthenin ne nje Perandori Arnaute(Shqipetare), por qe Europa perendimore nderyhri dhe nuk i lejoi. Kjo kishte te bente, sepse nuk i interesonte nje perandori me prejardhje europiane dhe me fe islame, sepse ata e paraqisnin luften midis Perandorise Otomane dhe Europes, si asaj lindore dhe perendimore, pra racore pervec asaj fetaro-ideologjike.