Te fundit
"Gjama" e burrave shqiptarë si "haka" neozelandeze
23 Prill 2023, 21:30Kulturë
TEMA
Në nëntor të vitit të kaluar një aset i antropologjisë kulturore shqiptare u rikthye.
“Gjama e Burrave” nderoi atë e bir, Pjetër dhe Jason Rushaj të cilët ndërruan jetë si pasojë e përmbytjeve në Shkodër.
Ata u përcollën për në banesa pikërisht sipas traditës malësore të Shqipërisë.
Gjama e burrave, është një traditë që është përdorur nga burrat shqiptarë – malësorë vetëm për burrat e vdekur.
Ky ritual mortor në trevën e Malësisë së Mbishkodrës është aq i vjetër sa shtrihet edhe në malësitë – krahinat e tjera veriore shqiptare në Shqipëri, në Kosovë dhe në Labëri.
Esenca e këtij rituali është që të lihet dhimbja, të shkojë dhe të largohet nga njeriu e po ashtu edhe të respektohet i vdekuri.
Në Hot, Grudë e Kojë, ka qenë zakon që të vdekurin/ën ta vajtojnë burrat dhe gratë. Domethënë në Malësi ka pasur vajtorë ( gjamtarë) dhe vajtore.
Njeriu apo personi që shprehet ( thërret-bërtet) vaj (qan me ligje të vdekurin) në Malësi quhet vajtor.
Ai shkonte kudo merrte lajmin e vdekjes në Malësi, pa pagesë, për t’i thirr vaj të vdekurit sipas zakonit në këtë trevë.
Të vdekurin burrë e kanë vajtuar meshkujt dhe gratë, ndërsa nëse një e vdekur ka qenë femër, atë e kanë vajtuar vetëm gratë.
Këngët e vajtimit do t’i kërkojnë gjithashtu të ndjerit të ngrihet nga të vdekurit, sepse gjithçka që zotëronte dhe gjithçka që ishte e dashur për të, e thërret që ai/ajo të kthehet në jetë.
Për të kryer këtë rit duhen të paktën dhjetë burra. Gjatë ritualit, burrat godasin gjoksin dhe gërvishtin fytyrën, duke përsëritur: “O i mjeri unë për ty o biri/nipi/miku im”.
Gjama i shërbeu qëllimit unik për të shprehur pikëllimin, por në të njëjtën kohë, për të përhapur lajmin e keq në rajonet fqinje që të tjerët të vinin dhe të vizitonin familjen e të ndjerit. Kjo praktikë ishte rreptësisht e ndaluar gjatë regjimit komunist dhe u ringjall pas vitit 1990.
Haka është ikonë në të gjithë botën dhe është identifikues për njerëzit indigjenë të Zelandës së Re; maori.
Është një pjesë e rëndësishme, ikonike e historisë dhe traditave të tyre.
Edhe pse filloi si një valle lufte ajo përdoret tanimë për disa aspekte të jetës neozelandeze, duke filluar nga dasmat e deri te vajtimet.
Hakat e para u krijuan dhe u kryen nga fise të ndryshme Māori si një valle lufte.
Është një thirrje lufte stërgjyshore dhe u krye në fushat e betejës për dy arsye.
Së pari, u bë për të trembur kundërshtarët e tyre; luftëtarët do të përdornin shprehje agresive të fytyrës, si p.sh. sytë e fryrë dhe nxjerrjen e gjuhës.
Ata rrëqethin dhe qanin në një mënyrë frikësuese, ndërsa rrihnin dhe tundnin armët.
Arsyeja e dytë që ata e bënë këtë ishte për moralin e tyre; ata besonin se po thërrisnin perëndinë e luftës për t’i ndihmuar ata të fitonin betejën.
Me kalimin e kohës, haka evoluoi dhe filloi të përdoret për më shumë sesa thjesht beteja.
Ajo u bë një mënyrë për komunitetet për t’u bashkuar dhe ishte një simbol për komunitetin dhe forcën.
Kjo lloj haka quhet ngeri haka. Ndryshe nga peruperu, ngeri nuk përdor armë.
Qëllimi i tyre është i ndryshëm; ato kryhen thjesht për të lëvizur fiziologjikisht performuesit dhe shikuesit, në vend që të shkaktojnë frikë.
Ky qëllim i ndryshëm reflektohet në mënyrën se si ato realizohen. Lëvizjet e tyre janë më të lira, duke i dhënë secilit pjesëmarrës lirinë për të shprehur veten në lëvizjet e tyre.
Si meshkujt ashtu edhe femrat mund të kryejnë një haka; ka të veçanta që janë krijuar vetëm për femra.
4 Komente
Lini një Përgjigje
Më të lexuarat
24 oret e fundit
Javen e fundit
Blog Tema
Keshtu filloi labi te bej gjoxin grope.......duke i ren me grusht! Po maloku cfare pesoi...!?
Interesante si fenomen e veçante si çfaqje por eshte primitive.
" Kjo praktikë ishte rreptësisht e ndaluar gjatë regjimit komunist dhe u ringjall pas vitit 1990." rreptësisht e ndaluar?? nuk e di malsinë e shkodrës,por në labëri,meqënëse e përmëndni si pjesë e së njëjtës traditë,ka qënë normale!!ndoshta e kan bo me hile kamunistat!!me kalimin e kohës ra,por nuk e ndaloi askush!!
Kur ka vdekë Hysni Kapo, Enveri bëri gjamën.