"Më dhanë rrobat e burgut dhe më thanë ik bëj dush tani" - Fatos Lubonja kujton vuajtjet e burgut me një libër

17 Nëntor 2022, 17:24Kulturë TEMA

"Më dhanë rrobat e burgut dhe më thanë ik bëj dush

Nga Fjori Sinoruka

Libri i botuar së fundmi i Fatos Lubonjës “Jetë Burgu” tregon jetën e përditshme të të burgosurve politikë në kampin e Spaçit, një nga burgjet më famëkeq në Shqipërinë komuniste, që ndodhet në një zonë të thellë malore në veri të vendit.

Burgu kishte edhe një kamp pune dhe të burgosurit detyroheshin të punonin në minierat e bakrit dhe piritit në kushte të vështira.

Lubonja, i cili u dërgua në burg pasi autoritetet i gjetën ditarët e tij, ku përfshiheshin komente kritike për diktatorin komunist Enver Hoxha, i tregoi BIRN për ditën e parë që u dërgua në burg. “Dukej si ferr”, kujtoi ai.

“Aty na dhanë rrobat e burgut dhe na thanë: ‘Tani shkoni dhe bëni dush’, sepse atje ishte një dush. Pasi hoqa rrobat civile që kisha veshur, vesha rrobat e burgut, të cilat ishin shumë të shëmtuara”, tha ai.

Pasi veshi rrobat e të burgosurit, ai pa pasqyrimin e tij në xhamin e një dritareje. “E pashë veten në xham dhe dukesha shumë shëmtuar me ato rroba, por më pas fillova të rregulloja ndonjë gjë që të dukesha më mirë, më këndshëm, siç rregullon një burrë xhaketën e tij”, kujton ai.

“Ai rregullim ishte përshtatje, Përshtatesh me këtë jetë”, tha ai.

Megjithatë, disa të burgosur refuzuan të përshtateshin. Përveç të burgosurve politikë, kishte të burgosur të tjerë që mbaheshin në një ndërtesë të veçantë në burgun e Spaçit, të cilët kishin kryer krime jopolitike. Ata njiheshin si ‘të zakonshëm’, shpjegon Lubonja në librin e tij.

“Nuk kishte ditë që të mos shihnim skena të tmerrshme të rrahjeve të zakonshmëve, të cilët nuk pranonin të punonin në kampin e punës, të shoqëruara me britma dhe ulërima”, shkruan ai.

“Birucat e ndëshkimit ishin plot me njerëz të zakonshëm që nuk pranonin të punonin, por herë pas here dërgonin një nga tanët. Kur ktheheshin, ata na tregonin të pabesueshme për mënyrat që njerëzit e zakonshëm përdornin për të shmangur punën. Kishte nga ata që për t’u bërë të paaftë për të punuar në minierë, prenë dy gishta me dinamit, duke mbetur invalidë përgjithmonë.”

“Njeriu duhet të kuptojë atë që ka jetuar”

Libri i Lubonjës tregon historitë e 12 shokëve të tij të burgosur; çdo kapitull mban emrin e njërit prej tyre. Libri përshkruan gjithashtu jetën e përditshme në kampin e burgimit, e cila ishte e mjerë dhe e lodhshme.

“Kampi i Spaçit kishte katër biruca ndëshkimi, secila rreth dy metra e gjatë dhe një metër e gjysmë e gjerë. Duhet të rrije gjithë ditën pa pasur asgjë tjetër përveç tri vakteve, të shkoje në banjë dhe të merrje një cigare me një vakt,” shkruan ai.

“Nuk kishte gazeta, libra, radio, energji elektrike dhe ushqim nga familja”, shton ai.

Ndër gjërat e ndryshme që ishin të ndaluara në kamp ishin pasqyrat. Lubonja beson se kjo nuk ishte për shkak të frikës se një i burgosur mund të dëmtonte veten – xhami i thjesht i dritareve mund të përdorej po lehtë për këtë gjë – por sepse autoritetet donin të pengonin të burgosurit të shijonin edhe kënaqësitë më të thjeshta.

“Disa thoshin se kjo ishte për të bërë të pamundur dërgimin e sinjaleve jashtë kampit, të tjerë sepse pjesë pasqyre mund të përdoreshin për të verbuar një ushtar në çdo përpjekje për të ikur nga kampi, por shpjegimi më i besueshëm është se kjo ishte bërë, ashtu si ndalimi i veshjeve civile, për të mohuar sa më shumë kënaqësitë e një jete të lirë”, shkruan ai.

Lubonja tha se kaq shumë vite pasi u lirua në 1991, ai i shkroi historitë për burgun si shenjë se ka pranuar të kaluarën të cilën më parë e ka refuzuar dhe si “pjesë e kuptimit të vuajtjeve që kam kaluar”.

“Në këtë pikë të rrugëtimit, mendoj se i kam shkruar të gjitha këto histori për t’i pranuar si të miat, si pjesë e vetes sime ‘reale’, ato veshje dhe ato vuajtje që i kam refuzuar me kaq këmbëngulje”, shpjegon ai në libër.

Ai tha se tani e sheh të kaluarën si diçka që nuk mund të ndryshohet, ndonëse vazhdimisht kërkon të kuptojë pse kanë ndodhur disa gjëra dhe beson se është e rëndësishme të informohet publiku për to.

Ai tha se dëshiron “t’u tregojë të tjerëve, të nxjerrë mësime për të tjerët, por në të njëjtën kohë si katarsis për veten time, pasi është e nevojshme të kuptosh vetë atë që ke jetuar”.

“Ne jemi ballafaquar keq me të kaluarën”

Lubonja e cilëson veten sot si një “qytetar i angazhuar”, që sipas tij do të thotë se “marr pjesë me aq sa mundem në përpjekjen për të ndryshuar këtë botë shqiptare”. Ai mbetet aktiv në jetën publike në Shqipërinë bashkëkohore, ku është një kritik i fortë i liderëve politikë.

Shqipëria kohët e fundit është përpjekur të ndërmarrë hapa drejt adresimit të së kaluarës së saj komuniste dhe çështjes së dosjeve të përgjimit që mbaheshin për mijëra njerëz nga ish-Sigurimi.

Lubonja argumentoi se legjislacioni që supozohet se synon të trajtojë krimet e kryera gjatë të kaluarës komuniste po “instrumentalizohet” për përfitime politike.

“Është shumë e rëndësishme të ballafaqohesh me të kaluarën, sepse ata që qëndrojnë në të kaluarën janë të dënuar ta përsërisin atë, siç thotë një frazë e mençur. Por pyetja është, si duhet të silleni me të kaluarën që ajo të mos përsëritet?” pyeti ai.

“Ajo që kemi bërë deri më tani është të përsërisim të kaluarën, sepse nuk jemi ballafaquar mirë me të kaluarën, jemi ballafaquar keq me të kaluarën.”

I pyetur se çfarë nënkuptonte me të ballafaqohesh mirë me të kaluarën, ai u përgjigj: “Kjo do të thotë, mbi të gjitha, të njohësh përgjegjësinë e të gjithë shoqërisë për të kaluarën.”

30 Komente

  1. M
    Muzaka i Ri

    Dhe akoma te ha bytha, nuk te rri rehat, je nihilist dhe inatcor me ate qe nuk e arrin dot. Asnjehere nuk ke qene I ndershem dhe I vertete me vehten dhe te tjeret.

    1. S
      Sallam Spaçi

      Ik ben Dush,,,,,Po sapun nuk kishe,thuaj te verteten qe shkove per Sapunin ne Toke e ta hapen marmiten …90% e Te Burgosurve gjoja Politik jane spiune te Sigurimit ,Kur ben Te Djathtin Saliu pse Mos te Hiqet dhe Hero Ljuba

      1. 1
        1

        Me cfare politike ke mare pjese ti?Babait tend i erdhi radha,sic u kishte ardhur te tjereve para tij dhe babai jot kishte ngritur doren per ti derguar ne fer.Per mua ti nuk duhesh konsideruar i burgosur politik se ishje pjese e kastes ku i hanit koken njeri tjetrit.Thjesht te erdhi radha.Analizat tani ti i ben me mllef,me smire dhe nuk je objektiv.Ti duhet te jesh shpirtzi dhe me familjaret e tu

        1. D
          Dhimbje e madhe ,por ngelet ???

          Fatekeqesi e madhe cfare ke perjetuar.. Keqeardhje e madhe .. Por shtrohet pyeta. ! Si ka mundesi nje njeri Si Juve me kete Jete te dhimbsu dhe me keto njohuri Juve reagoni krejt ndryshe nga te Burgosurit e tjere Politike. ! Mos Valle keni qene Spiun. ? Dhe Dosja e juaj Si Spiun Ju mban peng tja mohoni vetes gjithe keto vuatje. ? Ose keni rreshqitur nga trute dhe se kuptoni dote..

          1. N
            Nushi

            Ja rrofsha bolet Xhaxhit per ca te ka be ty e ca legenave tjere si puna jote.

            1. z
              zn berisha

              Te ka lene me pasoja nje zot e dine cfar ka heq bytha jote nga dimensione te ndryshme, nje nga malsia i burgosur m fatosin tha e qiva ne bythe ne tualet dhe pastaj tha nuk mu nda me e kishte te domosdoshme, e mbajta disa muaj por ngaqe ishte fix kurve iku me ca te tjere I tille k ngel mashkull kurve,tani po te qin dhe italianet

              1. S
                Sulo mbi mur

                Kush ishte ai nga malesia? Sokol Olloni? Thuaje. Perdhunimi ka emer.

              2. H
                Himarioti

                Nëse, ky Lobonja, do të kishte heshtur pas daljes nga burgu, do të kishte përjetuar shumë keqardhje nga njerëzit e tij dhe të njohurit, për vitet e burgosjeve. Jo, ky nuk heshti se, nuk ka mend që të heshtë. Ai ka vetëm llapë që të flasë, gjithçka dhe pafundësisht. Eshtë një sharlatan burgu, një skizofren, një shqipfolës antishqiptar, i papërseritshëm. Më i lig dhe, më i poshtër se ky Fatos Lubonja, vështirë se mund të gjendet. Thyefsh qafën, megjith librin tënd.

                1. A
                  Arian

                  Aty e kapë dhe sapunin o njeri i ndyre

                  1. k
                    k

                    Një i burgosur nga komunizmi që shkon pas një komunisti quhet sindroma e Stokolmit.

                    1. Z
                      Zatanika

                      Të kam bërë hakn pusht të të kishin vrarëë mir

                      1. a
                        arben

                        PO TY AS TE KANE KAPUR ME DORE O MASHTRUS SEPSE KE QENE GJITHMON NJE SPIUN I ISH SIGURIMIT TE SHTETIT ,TE DALIN DOSJET PO DO TE SHIKOSH SA TE VLEN LEKURA O IDIOT.

                        1. K
                          Keshilltaret

                          Kete njeri me emrin Fatos Lubonja,i biri Todi Lubonjes,do ishte me mire te mos e nxirnin nga burgu se e meriton brenda pasi jashte ai qelb dynjan,bje era kerme. Gjynah qe eshte biri i Todit,se ishte nje babai mire por se ku e ka gjetur kete dreq edukat Fatosi nuk dihet. Nje gje dihet,se Fatosi eshte njeri maskara qe i pjerdh goja se flete nga bytha. Nuk kame pare njeri me ekstremist se ky monster e keqe qe pergojon njerzit e mire dhe lavderon njerez non grata dhe fajson SHBA. Eshte njeri pa tru,i shperfytyruar qe nuk shihet dote me sy. Ky e ka vendin ne burg.

                          1. L
                            Luani

                            Të tha mire ai miku ty o krundje, qe te bëshë një libër tjeter duhet të bëshë burgë prapë , pa për të shkruajtur të ha munë ..!!

                            1. T
                              TURIEMIGR

                              KETU U JAP TE DREJTE QE TE BURGOSEN , POR NUK DUHET TE TE NXIRNIN ME MOR I NEVERITSHEM.

                              1. s
                                shqiptari

                                O Loqe a i lexon keto komente a e sheh cfare mllefi kane per figura te grisura si puna jote,Vash ne te sateme te urojne te gjithe dhe e meriton se je qelbesire gjysem burre

                                1. B
                                  Besnik

                                  Mire ia kane bere halese!

                                  1. R
                                    Rroft Lubonja

                                    Kush thotë të vërteten urrehet. Plato. Lubonja thotë të vërteten prandaj urrehet.

                                    1. A
                                      Asper

                                      Urrehet sepspse, eshte i peshtire, pikerisht se ka deformuar sistematikisht te verteten dhe, e fundit por dhe me e rendesishmja, - ka spiunuar babain e vet, atij babai, te cilit, gjithe intelektualet shqiptare i hiqnin kapelen. Pra eshte thjesht nje pjelle e keqe

                                    2. C
                                      Coli

                                      Po ik mor MUT se ty te mbanin ne burg per te spiunuar te burgosurit e tjere Baba jot u denua se vodhi perdet e Zyres dhe tapetin Dhe perseri na çan bythen si gjoja i persekutuar Spiun

                                      1. T
                                        Tosi i bythes

                                        Na plasi kari o fatos o bythqire. Ti duheshe mbajt brenda perhete se nga goja jote ke nxjerre vetem fekale te infektuar

                                        1. F
                                          Fair enough

                                          Nuk e dime si ke qene por tani je nje plehre

                                          1. Q
                                            Qaf Bari

                                            Burgun e ke pasur pak per ate qe je dhe ke qene nje djale qe spiunove Baban tani nje antishqiptar I perbetuar se je kelysh SerboGrek, PLERE.

                                            1. M
                                              Moisi Golemi

                                              M#t atëherë e m#t tani. Mirë ua bëri xhaxhi ca tipave si puna jote. Ju jeni për t'u futur brenda prapë e për të bërë punë fizike, se trutë s'ua ha as qeni.

                                              1. H
                                                Hajt shendet spiun i regjur

                                                Nuk te njoh nga afer por nga shkrimet e tua dhe nga komentet , nuk je burre i mire dhe kam arritur ne konkluzion qe Enveri ka pas te drejte po jo sa duhet ka vepruar tek ti sepse ti do kesh qene spiun i shokeve te tu bashkevuajtes . Se nuk ka si te shpjegohet kjo sjella jote ketej thua kam vuajtur nga komunizmi ketej i ben elozhe nje super komunisti si Sali non grada e super hajduti spiuni Ilir - Monika

                                                1. S
                                                  Spiuni Fatos

                                                  Na vjen keq per ato djem nenash qe kaluan ate ferr,po sa per ty BYTHQIRE,SSSPPPIIIUUUNNN ke qene dhe atje.

                                                  1. B
                                                    Bardha

                                                    Ky ashte dhe mbetet qenef

                                                    1. P
                                                      Politike te kam dhjerre

                                                      Me thene te drejten nuk kam ndonje respekt per kete, por dhe gjithe kjo urrejtje eshte e tepruar fundja keshtu eshte gatuar o njeres.Ne burg ka qene ka hequr te zite e ullirit dhe jo ne kamp pushimesh.Ne qoftese nuk ju pelqen ne kete rast te pakten heshtni.

                                                      1. S
                                                        Spaçi

                                                        I keq burgu por jo si për ketë SPIUNIN dhe antikombëtarin që nuk le gjë pa thënë e pa bë kundër shqiptarëve. Fat i keq për kombin dhe gabimi madh që nuk është ende në burg. RUBLOV - DINAR shpirtshitur - OLLOSH LUBOVIQ.

                                                        1. e
                                                          e verteta

                                                          fatos lubonja njeri me integritet....intelektual.......i cili nuk mund te perflitet dhe poshterohet nga disa I NJORANTE si keta me siper qe bejne pis cdo gje te mire e e me vlere ne kete vend. turp per ta....se FATOSI e ka shkruar jeten e tij me dinjitet dhe ndershmeri......pa i hyr kujt ne pjese...... dhe sa per ate BURGUN ate e meritoni ju o SHPIFARAKE TE NDYRE.

                                                          Lini një Përgjigje