Neuroza më e madhe e David Foster Wallace quhej William T. Vollmann. E vështirë të mos jesh dakord. Vollmann (vitlindja 1959) është një prej shkrimtarëve të pakët të gjallë që ka fituar betejën me kritikën dhe një ndër më të paktit që ka gjetur Gralin e Shenjë e letërsisë pasi është zhytur në humnerat e botës. Prostitucioni, dhuna, lufta, varfëria, kolonizimi i kontinentit veriamerikan e trasformuar në një cikël monumental romanesh, Shtatë ëndërrat, janë disa prej anktheve të tij. Vollmann është shkrimtari i aftë që të shkaktojë një neurozë sepse është i paklasifikueshëm. Ka ditur të përdorë me kurajë tonin si reportet, atë të eseistit, atë të rrëfyesit epik dhe të ditaristit. Është falë edhe atij nëse Kalifornia — Vollmann ka lindur në Santa Monica, dy hapa larg nga Los Angeles — është hakmarrë ndaj Manhattan: ishulli i shkëlqyer i letrave tashmë ndeshet prej dekadash me nivelin shumë të lartë e autorëve të Bregut Perëndimor, prodhimi i të cilit është damkosur pa të drejtë për një pjesë të mirë të ‘900 si më i vogël nga kritikët influentë të Bregut Lindor.

Në vitin 1979 Vollmann ishte pak më shumë se një djalë kur vendos t’u bashkohet luftëtarëve muxhedinë në luftën kundër pushtuesit sovjetik. Nga ajo përvojë, e shënuar edhe nga bezdia e dizanterisë, lindi memuari tragjikomik Afghanistan Picture Show (1992), në të cilin ripërshkuan, tashmë burrë i pjekur, idealizmin e tij naiv, frut i dëshirës për të bërë të dobishme ndonjë kauzë — në 2011 fluturoi drejt Fukushimës për të treguar katastrofën bërthamore. «Thoja gjithmonë se shpresoja që të gjendeshin dhe vriteshin të gjithë organizatorët e 11 shtatorit. Tani më vjen turp që e kam menduar. Usama bin Laden duhej procesuar, jo vrarë. Nga ajo pak që kam lexuar, ishte i plagosur, i pambrojtur dhe kanë vazhduar t’i qëllojnë me plumba në kurriz. Do të më pëlqente të dëgjoja të shojegonin pse kanë bërë atë që kanë bërë». Nëse kjo konsideratë e nxjerrë nga parathënia e edicionit të ri të Afghanistan Picture Show (2020) rezulton provokatore, universi i Si një valë që ngjitet dhe që zbret. Mendime mbi dhunën, lirinë dhe masat e emergjencës — vepër tjetër monumentale e 2003, e dalë për Mondadori më 2007, që Minimum Fax sapo e ka përcjellë në librari (botuesi po riboton me meritë katalogun e Vollmann në Itali) — kërkon një akt besnikërie nga ana e lexuesit, një impenjim për të hyrë në kontakt me hetimin kritik.

Vepra, në të cilën janë analizuar figura historike si Platoni, Robespieri, Lenini..., niset nga presupozimi se dhuna e ka një shpjegim racional. Si një valë që ngjitet dhe që zbret i ka kërkuar Vollmann 20 vite punë. Rezultati është një libër – botë i ndarë në 7 vëllime që propozon një përmbledhje studimesh mbi justifikimet dhe pasojat e dhunës, «të cilave i shtohen refleksionet mbi rastet ku përdorimi i dhunës është i justifikueshëm». «La Lettura» e ka arritur në telefon Vollmann, zakonisht ngurrues për t’u intervistuar, në Sacramento ku edhe jeton.

Pra, është moralisht e pranueshme të vrasësh?

«Kemi të drejtën të mbrojmë veten tonë dhe të tjerët duke ju drejtuar dhunës, në rastin e një agresioni të afërt. Por nëse dikush beson tek rezistenca pasive, si Gandhi, dhe refuzon të mbrohet, atëhere është muhabet tjetër. Dhuna në këtë rast nuk ka kuptim. Në përgjithësi dhuna është e justifikuar. Edhe sikur të doja të mos ishte. Tek Si një valë që ngjitet dhe që zbret provoj të avancoj hipotezën e një llogaritjeje morale që certifikon kur dhuna është e pranueshme. Nëse nisemi nga një hipotezë si ajo sipas së cilës qenia njerëzore ka të drejtë të mbrohet, a mund të arrijmë në një supozim të përgjithshëm që shpjegon dhe justifikon arësyet e dhunës? Dialogu është gjithmonë mjeti më i mirë për të arritur në një përkufizim përfshirës të çdo pikëpamjeje. Një feministe amerikane mendon se syneti femëror është një krim kundër grave, ndërsa në disa pjesë të Afrikës konsiderohet një praktikë tradicionale, një çështje identitare. Gjëja më e mirë që mund të bëjmë në këto raste është të vendosim një dialog midis pikëpamjesh që duken të papajtueshme dhe që bazohen mbi postulate morale në antipodet».

Nëse ekziston një llogaritje morale e aplikueshme në çdo formë dhune, a mund të përdoret e njëjta mënyrë për të shpjeguar apo deri justifikuar atë të Putinit kundër ukrainasve?

«Padyshim. Sikur qasja jonë është etike, duhet të kërkojmë një terren të përbashkët me kundërshtarët tanë. Të kuptohen, siç thoja, pikëpamjet respektive. E dënoj pushtimin e Ukrainës nga ana e Putinit dhe mbështes që Zelensky ka të drejtën e shenjtë që të mbrohet, por pavarësisht gjithçkaje jam i vendosur të reflektoj mbi arësyet që e kanë shtyrë Putinin ta lëvizë ushtrinë e tij. Shtetet e Bashkuara kishin një marrëveshje maksimale me Rusinë, derikur vendet e Europës Lindore të mos hynin në NATO. Putini, duke vërejtur se gjithnjë e më shumë vende që dikur i përkisnin Bashkimit Sovjetik po bashkoheshin me Aleancën Atlantike, mund të jetë ndjerë në rrezik. Është një motivacion për të mos u nënvlerësuar nëse duhet të bëhet një diskutim serioz për luftën në zhvillim në Ukrainë. Kur dëgjoj amerikanët të thonë se Putini është një kasap, më vjen në mendje lufta në Irak, e ngritur mbi gënjeshtrën e armëve të shkatërrimit në masë: në Lindje të Mesme amerikanët kanë vrarë shumë më tepër njerëz nga sa masakruar Putini në Ukrainë, të paktën 200000 më shumë. Sipas llogaritjes morale, ajo në Irak ka qenë një luftë e pajustifikuar, sepse e bazuar mbi një motivacion invalid. Sikur të isha diplomat do të provoja rrugën e dialogut me Putinin, për të gjetur një terren të përbashkët mbi të cilin të hartoja një marrëveshje».

Kohët e fundit Amnesty International ka kritikuar strategjinë ushtarake të Zelensky, që i ka vënë në rrezik civilët ukrainas. Sipas llogaritjes morale, mënyra e vetme që kishte Zelensky për t’u mbrojtur ishte përdorimi i dhunës.

«Zelensky ushtron një të drejtë, atë të mbrojtjes së kufijve të tij kundër një pushtimi ushtarak. Më ka impresionuar aftësia e tij për t’ju kundërpërgjigjur një ofensive në shkallë të gjerë si ajo ruse. Natyrisht, ndihma e Perëndimit po e mban në këmbë, por do të vijë momenti që amerikanët dhe europianët do të lodhen nga kjo luftë: ka mundësi që në këtë pikë Putini do të sigurojë njohjen e disa territoreve ukrainas nën sferën ruse. Shpesh amerikanët i kanë fituar vende të tjera jo për ta fituar një luftë, por për të nxjerrë një avantazh, për të ushtruar një influencë».

Udhëtimi i fundit i Nancy Pelosi në Taivan ka shkaktuar reagimin e dhunshëm e autoriteteve kineze, që janë përgjigjur me manovra ushtarake në afërsitë e ishullit. Spikerja e Dhomës amerikane është kritikuar nga disa për diplomaci të pakët. Jeni dakord?

«Të vjen dyshimi që Pelosi ka shkuar në Taivan për të respektuar një impenjim kundrejt popullsisë, një lloj garancie mbrotjeje territoriale që e ka zemëruar Kinën. Nga pikëpamja kineze duhet pyetur nëse janë të justifikuara pretendimet e tyre territoriale, domethënë nëse Taivani duhet të jetë pjesë e Republikës Popullore. Një vit isha në udhëtim në Itali, në Trieste, dhe kujtoj shumë njerëz që thonin se nuk ndjeheshin italianë, por se i përkisnin kulturës austriake apo sllave. Është një çështje delikate identiteti, duhet shumë durim dhe ndjeshmëri përpara se të gjykohet. Të zbatosh një llogaritje morale në këto raste është shumë e vështirë».

Shkruani se vdekja është banale.

«Nuk ka kuptim të harxhosh kohë të kërkosh shpjegimin e vdekjes. Të vdesësh është diçka të cilës nuk mund t’i shpëtojmë, mund ta pranojmë apo jo. Një tjetër gjë është vdekja e detyruar një akti të keq, si vrasja. Në këtë rast është e vështirë, në mos e pamundur, të gjendet një justifikim. Prej pak kohësh më është dashur të përballoj vdekjen e vajzës time. Ishte 23 vjeçe, ishte alkooliste, është dehur deri sa vdiq. Ka qenë e tmerrshme, po ju them një gjë: do të kishte qenë shumë më keq sikur të ishte vrarë. Sigurisht do të kishte qenë më mirë sikur të kishte jetuar deri në pleqëri dhe të vdiste nga shkaqe natyrale. Kam nisur të shkruaj Si një val që ngjitet dhe zbret si përgjigje ndaj vdekjes së motrës time të vogël: u mbyt në liqen 6 vjeç. Unë isha 9 dhe isha i ngarkuar të kujdesesha për të. Më janë dashur vite ta tejkaloj atë ndjenjë faji. Pavarësisht gjithçkaje, duhej vazhduar të jetoja».

Në romanin apokaliptik «Europe Central» (2005) keni treguar luftën midis totalitarizmit nazist dhe atij komunist. Cila diktaturë bashkëkohore ju shkakton më shumë frikë?

«Nuk mund ta dij, ndoshta nuk kemi as provat që ekziston një si ato të ‘900. Arësyeja për të cilën kam mundur të shkruaj për nazizmin dhe komunizmin është sepse kisha burime historike të besueshme, deri edhe materiale video. Totalitarizmi është si ndryshimi klimaterik: askush nuk është i shpëtuar, mund të godasë kudo nga njëri çast tek tjetri».

Domethënë nuk ekziston asnjë shoqëri e shëruar nga dhuna?

«Do të thoja që jo. Dhuna i gjen të gjitha mënyrat për të dalë në sipërfaqe. Nativët e Kanadasë, për shembull irokezët, jetonin në një shoqëri kohezive, por eksportonin kudo dhunë, duke përdhunuar dhe torturuar me vdekje anëtarë të kombeve të tjera. ka shembuj më pak mizorë se të tjerët, por dhuna nuk ezaurohet kurrë krejtësisht».

Nuk besoni se ka mjete efikase për ta kundërshtuar?

«Kultura. Në mënyrë që ta reformuar një shoqëri është të këmbëngulësh mbi kulturën. Gramshi thoshte se natyra njerëzore në vetëvete nuk ekziston, se jemi të gjithë produkti i raporteve sociale. Nëse Gramshi e ka të drejtë, Vollmann e ka gabim: dhuna nuk është pjesë thelbësore, organike, e shoqërive tona. Nëse natyra njerëzore mund të ndryshohet, atëhere është teorikisht e mundur të zhduket edhe dhuna. Ama jam shumë skeptik: kudo që kam qenë, nga Afganistani në rajonet e tjera aziatike, nga Europa në Amerikën e Jugut, kam dëgjuar dikë që justifikonte një akt dhune, t’u gjente përjashtime rregullave».

Shtetet e Bashkuara, të ngritura mbi masakrat e vendasve dhe mbi skllavërinë e afrikanëve, janë më të prirur ta përdorin dhe ta justifikojnë dhunën?

«Nuk besoj, edhe pse historia jon ka filluar me dhunën dhe ka vazhduar me dhunën. Në 1999, viti i masakrës së Columbine në Colorado, kur dy studentë, Eric Harris dhe Dylan Klebold, hynë në shkollën e tyre të armatosur dhe vranë 12 studentë e 1 mësues – në ditën e përvjetorit të Hitlerit, 20 prill — ndodhesha në Kolumbi për punë. Isha në zonën rurale të vendit, në Antioquia. Filluan të qeshnin kur i tregova për Columbine. Më thanë: “Hajde Bill, ai është numri i njerëzve që gjejmë të vrarë këtu çdo javë, zakonisht me kokë të prera dhe të varur nëpër ura. Pse ankohesh kaq shumë?”».

Përballë numrit të vrasjeve masive në Shtetet e Bashkuara, e fundit ajo e Uvaldes në Texas, në të cilën janë vrarë 19 nxënës dhe 2 mësues, e konsideroni ende të nevojshëm sot në Amerikë Amendamentin e II, që garanton të drejtën e posedimit të armëve të zjarrit?

«Po, shumë nuk janë dakord me mua, por besoj se është një e drejtë ta posedosh një armë. Pak kohë më parë më është dashur ta dorëzoj një pistoletë timen, pasi nuk i respektonte standardet reja kaliforniane. E kam bërë pa protestuar. Zyra ime është një pjesë e qytetit shumë e rrezikshme, treguesi i vrasjeve është i lartë. Dy vite më parë mënyra e vetme që kam pasur për t’u mbrojtur nga një grup njerëzish që donin të më shqyenin derën dhe të më vrisnin ka qenë pasja mbas vetes e një arme. Kam thirur policinë në orën 8 të darkës dhe kanë ardhur në 4 të mëngjesit. Kam qëndruar i ulur në zyrën time me pistoletën e mbushur, nuk arrija t’i rezistoja më presionit. Askush nuk më ka ndihmuar. Në Kaliforni nuk mund të hapësh zjarr përveçse dikush nuk të vendos një këmbë apo një krah brenda pronës tënde. Ajo pistoletë ka qenë gjëja e vetme që më ka siguruar, që më ka penguar të mos e humb mendjen. Një miku im beson se sikur të gjithë hebrenjtë të qenë të armatosur, holokausti nuk do të kishte ndodhur në ato përmasa. Në Alaskë, djemtë Inuit kanë një pistoletë për të mbrojtur nga arinjtë kur shkojnë të mbledhin manaferrat».

Nuk mendoni se duke kërkuar të justifikohet dhuna arrihet në një gjendje nihilizmi, ku pranohet një abuzim pa pyetur nëse është i drejtë apo i gabuar?

«Si qytetarë të botës duhet të pozicionohemi, të japim gjykime morale, edhe definitive. Tek Si një valë që ngjitet dhe zbret kërkoj të bëj pikërisht këtë, nuk ka asnjë lloj relativizmi moral në propozimet e mia. Unë kërkoj sforcon të kuptoj se çfarë ka brenda çdo aksioni, edhe ndër më të tmerrshmit, si ato të Hitlerit. Nuk nënkupton të ndash, por të kuptosh se nga vjen dhuna».

Si e keni parë tranzicionin nga presidenca Trump në atë Biden?

«E përbuz Trump. Gjëja e vetme që na ka shpëtuar ka qenë budallallëku i tij, përndryshe do të kishte bërë më shumë dëme. Ushqej ndjenja shumë më negative ndaj George W. Bush, për masakrat në Irak e Afganistan dhe për torturat në Guantánamo e Abu Ghraib. Jam i kënaqur për aq pak që Biden ka arritur të bëjë, por nuk besoj se e ardhmja e këtij vendi është pozitive».

David Foster Wallace thoshte se William Vollmann ishte neuroza më e madhe e tij. Një kompliment shumë i bukur i një kolegu.

«I gjori Dave, ishte një djalë i sjellshëm, ishte kënaqësi shoqëria e tij. Lexonim bashkë, drekonim bashkë, flisnim herëpasëhere në telefon. Ishte më në konfidencë me mikun që kishim të përbashkët, Jonathan Franzen. Më vjen keq për të, ekzistenca e tij ka qenë e dhimbshme, dukej sikur urrente veten».

Ju i kushtoni një analizë edhe dobishmërisë së vetëvrasjes. Për David Foster Wallace përgjigja e vetme ishte të vriste veten?

«Më vjen shumë për bashkëshorten e tij, Karen, që e kam gjetur të varur. Sikur të kisha qenë në situatën e tij, sikur jeta të ishte bërë një peshë për mua, do të justifikohesha që mora jetën time».

(nga La Lettura)

Përgatiti

ARMIN TIRANA

1 Komente

f
fukaraji22

24 Shtator 2022, 00:05

Shkrimi eshte pjese e propogandes se demokrateve se sa te mire ata jane ne raport me republikanet , duke anashkaluar apo kamufluar me justifikimin apo jo te dhunes dhe ne fund ishte i kenaqur me Biden..!!! opinioni tij duke mos the ne qe administrata e sotme e Biden i ka shteruar xhepat e amerikaneve te thjeshte dhe ka mbushur rruget me rrugace , kriminele dhe lypsa duke mos i lene policet te mbajne rendin se kane frike nga BLK dhe parrullat e racizmit. Motoja e demokrateve eshte " T'a bejme Ameriken si Afrika" kundrejte asaj te republikaneve "Amerika First"

Përgjigjjuni