Te fundit
National Geographic: Afresket më madhështore mund të gjenden në Parisin e Ballkanit
25 Dhjetor 2022, 22:34Kulturë
TEMA
Në Shqipërinë Juglindore – diku thellë – fshihet një fshat i vogël, i cili strehon pesë kisha që kanë një nga përqendrimet më madhështore të artit të afreskut në botë.
Nga jashtë, kishat në Voskopojë ngjajnë me hambarë prej guri, një pasqyrim i trashëgimisë së tyre të shekullit të XVIII-të si vende grumbullimi të krishterë në Perandorinë Islame Osmane.
Brenda, megjithatë, ato zbulojnë kryevepra të pikturuara që marrin jetë nga tema të mrekullueshme: Krishti i Plotfuqishëm Shën Nikolla tejkalon perëndeshën Artemis.
“Për ne është si Luvri”, thotë Ministrja e Kulturës e Shqipërisë, Elva Margariti.
Nuk ka objekte të tjera në Shqipëri apo në botë si kishat e Voskopojës dhe afresket e tyre 43 mijë metra katrorë.
Qeveria i caktoi ato Monument Kulture dhe në vitin 2020 njohu qendrën e fshatit ku ndodhen shumica e tyre si Ansambël Historik.
Ndoshta më e rëndësishmja, afresket janë një artefakt mbresëlënës të një identiteti multikulturor.
Është një mrekulli e vogël që afresket po mbijetojnë.
Duke filluar nga fundi i shekullit të XVIII-të, Voskopoja u plaçkit dhe u shkatërrua tre herë në 20 vjet.
U dogj në Luftën e Parë Botërore dhe u bombardua në Luftën e Dytë Botërore.
Nga më shumë se 20 kishat që dikur ishin në fshat, vetëm gjashtë kanë mbetur, duke përfshirë pesë me afreske.
Në dekadat e fundit, këto thesare arkitekturore dhe artistike po shkatërrohen.
Tani, ndërsa turizmi në zonë rritet, një kuadër studiuesish dhe restauruesish të përkushtuar po garojnë për të shpëtuar kishat.
Në nëntor, Ministria e Kulturës zbuloi një propozim ambicioz që do t’i sillte ruajtësit e artit nga e gjithë Evropa dhe arkitektët e konservimit për t’i restauruar ato para se të jetë tepër vonë.
Shqipëria ka një histori të trazuar.
Gjatë mijëra viteve, vendi u pushtua nga disa perandori, nga ato romake në bizantine dhe otomane.
Pikërisht në kohën e fundit Voskopoja lulëzoi, duke u bërë “Parisi i Ballkanit” në vitin 1760, siç shkruan vëzhguesit.
Voskopoja, në atë kohë një qytet me besim, kontrollonte një rrugë fitimprurëse tregtare tokësore midis Adriatikut dhe Stambollit, duke lidhur osmanët me dogët në Venecia, Habsburgët në Vjenë dhe më gjerë.
Në kulmin e saj, funksiononin rreth 50 esnafe artizanale, duke tërhequr dhe trajnuar artizanë si rrobaqepës, argjendarë dhe armëpunues.
Për njëfarë kohe, qyteti kishte të vetmen shtypshkronjë në Perandorinë Osmane, të ushqyer nga Akademia e Re, një kuti e ideve iluministe e themeluar në 1744.
Prosperiteti ekonomik i qytetit i mundësoi të lulëzonte si një qendër e besimit dhe artit të krishterë ortodoks në perandorinë e dominuar nga Islami, duke çuar në një lulëzim në ndërtimin e kishave.
Por duke filluar nga fundi i shekullit të XVII-të, qyteti filloi të bjerë.
Në vitin 1769 grabitësit, me gjasë nga rajoni përreth, plaçkitën Voskopojën.
Banorët ikën dhe qyteti dikur madhështor u reduktua në një fshat të vogël. Ajo u shty më tej nga luftërat e mëdha të shekullit të XX-të.
Pas Luftës së Dytë Botërore, diktatori Enver Hoxha konsolidoi sundimin e tij mbi Shqipërinë, duke zbatuar ateizmin nën regjimin e tij komunist.
Kishat e mbijetuara të Voskopojës, në rastin më të mirë, u lanë pas dore, u përdorën si magazina dhe depo.
Besimtarët fshehurazi fshehën ikona fetare nën dërrasat e dyshemesë në shtëpitë e tyre. Priftërinjtë, si dhe imamët dhe klerikë të tjerë, u ekzekutuan ose u dërguan në kampet e punës.
Kur regjimi ra në vitin 1991, fshatarët u mblodhën në Shën Nikollë.
“Edhe pse kishin frikë, kishin njëri-tjetrin”, kujton At Thoma Samaraj, kryeprift i kishave të Voskopojës që nga ajo kohë.
Koha ka vazhduar të degradojë kishat.
Në vitin 2002 dhe 2004, ata fituan njohje të dyshimtë në listën e “vëzhgimit” të Fondit Botëror të Monumenteve të vendeve të trashëgimisë në rrezik.
Në vitin 2018, ata hynë në listën e “7 më të rrezikuarve” të Europa Nostra.
Plagët nga historia janë ende të dukshme.
Të shtrembëruara nga ekspozimi i viteve, shumica e afreskeve “nuk janë në gjendje të mirë”.
E ndërtuar në vitin 1699, është më e madhja dhe më e vjetra nga katër kishat me afreske që qëndrojnë ende në fshat.
Tre të tjerat u ngritën brenda disa dekadave dhe të gjitha janë të vendosura afërsisht në të njëjtin stil bazilika.
Ajo që e dallon secilin është arti në mure.
Arti ortodoks duhej t’u përmbahej disa parimeve të ikonografisë fetare, dhe afresket duhej t’i përcillnin historitë e Biblës dhe të krishterimit të hershëm tek një kongregacion analfabet. Pjesa tjetër varet nga imagjinata e piktorëve.
Në Kishën e Shën Marisë, skenat e kryeengjëjve Mikael dhe Gabriel janë pika kryesore.
Pjesa qendrore e fshatit, Kisha e Shën Nikollës është domeni i David Selenicës, një mjeshtër portreti aktiv këtu në vitet 1720, i cili pikturoi në mënyrë anekdotike fytyrat e fshatarëve mbi trupat e shenjtorëve.
Në një panel, Shën Nikolla lutet mbi trupin e një marinari, ndërsa dallgët e një stuhie të frikshme trondisin anijen e tij.
Muralisti zgjodhi ta vendoste shenjtorin në mënyrë anakronike mbi një galion me katër direkë, të zbukuruar me top.
Ka shpresë për kishat e mbetura të Voskopojës.
Të inkurajuar nga rritja e turizmit, vendasit po hedhin dritë mbi strukturat, fshatin dhe historinë e tij. Në nëntor, Ministria e Kulturës shpalli një plan ambicioz për restaurimin dhe zhvillimin e qytetit.
Plani përfshin fortifikimin e muraturës dhe çatitë e varura të tre kishave.
Afresket do të restaurohen jo vetëm nga “maestrosët e vjetër” të teknikës, por edhe nga profesorë ndërkombëtarë dhe studentë të ruajtjes së artit, në terren.
Gjithashtu në listën e dëshirave: ndriçim i ri për një eksperiencë muzeale, guida audio, turne virtuale dhe madje edhe realitet i shtuar.
Ministria ka dorëzuar propozimin në Bankën Evropiane për Rindërtim dhe Zhvillim për financim, i cili sipas Margariti mund të arrijë rreth dy milionë euro.
Projektet e rehabilitimit do të zgjasin të paktën dy vjet.
9 Komente
Lini një Përgjigje
Më të lexuarat
24 oret e fundit
Javen e fundit
Blog Tema
Per ata qe nuk e dine,Voskopoli (jo Voskopoja) eshte djegur dy here, se pari nga pushtuesit turq dhe se dyti nga pasardhesit e dobiceve turq, muslimon brother's "autochthonous" te ardhur ne Koritsa nga stepat e Kawkasit...
Edhe ty do ta "djegim" mos ki merak.....do te jete me keq se Voskopoja.....arap i zi......buzukun ne bithe do ta fusim....
Por att thuhet qe Kisha kryesore u ndetua ne vitin 1600e ca , dmth eshte ndertuar ne kohen kur sundonin Perandoria Osmane Po te ishin turqit kunder kishave nuk e kishin lejuar fare te ndertohej ajo kishe Dhe po ashtu Voskopja lulezoi ne kulmin e fuqise se PerandoriseTruke Osmane Kur ra fuqia e Pernadorise Turke ne fund te viteve 1700 atehere Voxkopja u shkaterrua . Pra shkaterrimi i Voxkopjes nuk ka lidhje me Turqit , por ka qene nje kontradite e brendeshme midis fdhatareve aty dhe tregetareve te Voskopjes , ndaj fshataret ju sulen dhe i qine temen Coskpjes
Po pse i bini qark e perqark?Ne vitin 1172-73 e dogjen myslimanet nga Frasheri ,Kolonja dhe zonat islamike turkoshqiptaret.Heren e e 3 e dogji Sali Butka ne 1916.Rrofte bashkejetesa fallco
Kjo është e vërteta e hidhur. E dogji Ali Pasha, bandat e shqiptarëve islamikë nga Kolonja dhe Sali Butka për ta zhvatur dhe rrënuar Moskopolin qendrën më të zhvilluar në territoret e pushtuara nga perandoria Osmane pasi eklipsonte edhe vetë Stambollin atë kohë. Voskopoja siç i themi sot ishte vatër e diturisë, zhvillimit, bashkjetesësfetare dhe multietnike që ndahehej nga 1/3 vllehë, 1/3 shqiptarë dhe 1/3 grekë. Ishte pikërisht zhvillimi dhe bashkëjetesa hala në sy e Portës së Lartë që nxiti dhe ushqeu dhunën e injorantëve fondamentalistë nga zonat përreth saj. Te djegia dhe rrënimi i Voskopojës janë hedhur rrënjët e haxhiqamilizmit të mëvonshëm në Shqipëri. Fatmirësisht Rilindja Kombëtare dhe deridiku rregjimi Komunist i sheshuan dhe i shkulën me rrënjë fenomene të tilla urrejtjeje me baza fetare. Edhe sot shteti me gjithë instrumentet e tij duhet tua shtypë kokën këtyre fenomeneve që rrezikojnë paqen sociale, baskjetesën ndër etnike dhe sidomos atë fetare. Voskopoja është shëmbulli i keq i asaj që nuk duhet bërë në asnjë mënyrë.
C'eshte gjithe kjo reklame per joshqiptaret? Mos duhet te nderrojme himnin kombetar? Parisi i vogel Korca, Parisi i Ballkanit Voskopoja. Investimet publike po ne Korce. Per kalane e Krujes nuk kujtohet as Margaritari, as Margariti.Bie nje shurre bore ne Dardhe, nami ne medja, dola tek Ola me dy kokrra bola. Reklama shpirti i kurverise.Mos jemi duke vazhduar ta shperbejme Shqiperine si ne kohen e vlleheve te Birose Politike?
Kisha, dhe feja ka prona dhe të ardhura që vetëm ata i dinë, por Vatikani, dhe kisha ortodokse pa lënë mbas fenë muslimane duhet të kontribuojnë edhe vetë si financiarisht ashtu edhe me forma të tjera përveç buxheteve ne kulture dhe art. Janë të rralla rastet e mbrojtjes së objekteve të kultit nga shëbëtorët e fese për të mos thënë se ka raste që kanë bërë të kundërtën
Esht shum interesant fakti se si i menagjon ministria e kulturës resurset dhe monomentet e lashta etno kulturore puro autoktone Ilirike të cilat gatoin që nga viti 360 pas Krishtit . Këtu në Mathi ka plot 74 troje kishtare ku si krye qëndera kishtare ishte Shejti i Shën Nikoll dhe Shjti Shtotër . Shejti Shtoter njihet si shejti më i famdshëm i afreskeve i cil pas pushtimit nga perandoria Osmane u largua për në shtetin e sotëm Helen .
Të ruhen dhe restaurohen monumentet kulturore. Të reklamohen edhe për turizmin kulturor.